Thành ngữ này hình như ra đời từ thời chiến tranh phá hoại với chế độ tem phiếu bao cấp nhiều khi phát buồn cười. Tem phiếu cả từ bánh pháo tết. Một cách phân phối âm thanh hoan hỉ có một không hai trên đời. Bác Tản Đà còn sống ắt hẳn thoát cảnh “Tiếng pháo nghe nhờ thiên hạ đốt…”.

Những khay đậu phụ hở hang bốn bề đặt trên nền gạch bẩn thỉu cửa hàng thực phẩm. Cá biển ươn tanh mù mịt đổ thẳng trên vỉa hè xúc bằng xẻng bán cho người tiêu dùng. Rẽ ruồi ra mà cân. Mắm tôm ép khối như hòn gạch xỉ dĩ nhiên xếp trong kho như xếp gạch không cần đậy điệm trước khi mang bán. Ruồi dấm, ruồi đen, nhặng xanh, gián, thạch sùng và chuột đều chọn nơi này tái định cư cùng nhau xây dựng mái ấm đa dạng sinh học. Gạo mậu dịch ải mục mua về khoắng trong rá tre nổi lềnh phềnh non nửa lẫn với xác mọt lấm tấm đen như rắc vừng. Nấu cơm lên thoang thoảng mùi cứt gián. Khi ăn, cẩn thận là hơn, cứ nên chan nước luộc rau muống vào ý tứ đảo chậm cho sạn cát lắng xuống đáy bát. Chỉ ngạc nhiên là gạo lúc sạch lúc bẩn nhưng giá bán không bao giờ thay đổi. Bốn hào một cân. Cả tháng được lạng thịt “cho nên lục bát …cần cù/ Thịt rơi xuống đất thổi phù ăn ngay!”. Mình đã hi sinh mất vài chiếc răng hàm trong thời kì đen tối ấy. Răng không chắc nên kém hẹn hò. Nhưng vẫn sống cho đến tận bây giờ.

Mới biết cái gọi là “ăn bẩn” thời ấy thì nay chẳng thấm tháp gì!

Ông bạn rượu có bộ răng hao khuyết như trăng đầu tháng trệu trạo nói với mình như thế. Lại còn dẫn chứng ra những là hoa quả tẩm thuốc bảo quản ăn vào có thể gây hiếm muộn (Ông ấy mới ngoài sáu chục xuân). Rau muống bón chất tăng tốc hóa học kèm thuốc sâu vượt bốn lần ngưỡng cho phép. Đảm bảo sâu chết cả bầy chứ không chết lẻ tẻ. Phủ tạng cùng với bì lợn thối nhập lậu từ bên kia biên giới về trải qua hóa chất phù phép lại tinh khôi như mới. Giòn tinh, trắng muốt. Và ông kết luận, thà ăn nem chạo ngày xưa độn lẫn miến dong vẫn còn hơn! Mình thấy ông ấy đúng. Không chỉ ở trong nước mà vấn nạn thực phẩm bẩn là câu chuyện toàn cầu. Chẳng thế mà dư luận quốc tế mấy hôm nay hào hứng sôi nổi bình chọn “Người đẹp ăn chay”. Nước mình cũng có vài chân dài dạo bước trong danh sách dự kiến. Kể cũng khó mà có danh hiệu. Ăn chay là thứ không dễ kiểm chứng và có thể ù xọe cho qua. Nhưng nhan sắc thì chân dài nước mình đã nổi tiếng toàn thế giới. Ở việc thi đâu cũng chỉ mon men đến top 10. Thứ hạng cao hơn phải là cuộc thi do một người Việt tổ chức. Đã có những quí ông tai tiếng đầy mình khi đứng ra tổ chức thi nhan sắc. “Ăn bẩn” của cả thí sinh lẫn những phụ huynh khát mùi vương miện.

“Ăn bẩn” bây giờ không chỉ còn gói gọn trong việc ẩm thực. “Thức ăn” cũng vô cùng khác lạ. Người ta có thể ăn sắt thép, xi măng, gạch ngói, xăng dầu. Có anh còn mạnh dạn ăn cả vài trăm tấn phân (hóa học). Ăn dự án đầu tư hiệu quả và không hiệu quả. Ăn tiền đền bù và cứu trợ. Ăn tiền chạy án và ăn tiền “làm luật” giao thông thì hay kèm theo với ăn nhậu nghĩa đen. Ăn tiền chạy chức đố ai điều tra ra được. Vài lãnh đạo đã thách. Mình cũng thách nhưng không lấy gì làm chắc người đi điều tra sẽ tự bóp mồm bóp miệng để giữ vệ sinh. “Ăn bẩn” dạng này ngạc nhiên thay vẫn sống lâu đúng như thành ngữ. Bởi vì với nền y tế hiện đại của thế giới bây giờ rất ít khi người ta chịu bó tay chữa chạy khi bệnh nhân vẫn còn khả năng chi trả. Tiền bẩn được dùng vào mục đích cứu người ai nỡ lòng nào.

“Ăn bẩn sống lâu” là thành ngữ vỉa hè chưa cũ lắm. Bà nội mình ngày còn sống không bao giờ cho phép con cháu trong nhà chạm đến hai từ “Ăn bẩn” chứ đừng nói đến cả câu thành ngữ. Mình chỉ nghe một lần duy nhất cụ nói đến hai từ ấy mà thôi. Đó là hôm có người mang biếu cụ ít chả chó thơm lừng. Cụ nhận nhưng chờ khách về là lập tức mang đổ vào vại nước gạo. Mình hỏi, sao bà lại làm thế? Cụ quắc mắt, chó là loài ăn bẩn? Bà nội mất đã gần năm chục năm rồi. Và thằng cháu thì lêu lổng chẳng nhớ lời cụ dạy. Không những nói ra hai từ ấy mà còn viết cả nó lên báo!