Một trong những vấn đề nóng nổi lên gần đây cần nghiên cứu, trao đổi và thảo luận là nên xác định lại hệ thống giáo dục quốc dân trong đó có hệ thống giáo dục phổ thông ( GDPT) như thế nào. Cụ thể là việc xác định số lượng năm học và các bậc học trong giai đoạn GDPT. Giai đoạn này cần 11 năm hay 12 năm hoặc ít hơn hay nhiều hơn các con số vừa nêu. Nhìn chung cho đến nay, trừ ý kiến cực đoan cho rằng thời gian cho giai đoạn GDPT có thể chỉ cần dưới 10 năm, còn lại tập trung vào hai hướng lớn: một là chỉ cần 11 năm và hai là cần 12 năm. Một vấn đề khác liên quan đến cấu trúc bậc học là thời lượng học của HS Việt Nam nhiều hay ít so với các nước?

Việc xác định 11 hay 12 năm cần có những lý lẽ, những căn cứ khoa học mang tính thuyết phục cao, nhìn nhận một cách toàn diện chứ không phải áp đặt theo kinh nghiệm hay thói quen vốn có. Theo chúng tôi, trong khi đi tìm những lí do mang tính thuyết phục thì một trong những căn cứ đáng tin cậy, cần xem xét là kinh nghiệm và thực tiễn của các nước trên thế giới. Từ thực tiễn này thống kê, đối chiếu, so sánh, phân tích để rút ra những kết luận cần thiết mang tính xu thế. Bài này xin cung cấp trước hết là các thông tin xung quanh vấn đề cấu trúc cấp bậc học và thời lượng giáo dục trong nhà trường phổ thông của một số nước trên thế giới, sau đó là một số phân tích và bình luận. Các thông tin và số liệu ở đây được cập nhật và dựa vào các trang Web của INCA[1], OECD[2], UNESCO[3] và cuốn Kinh nghiệm quốc tế về phát triển chương trình GDPT[4].

I. VỀ CẤU TRÚC CÁC BẬC HỌC

         Vào tiểu mục hệ thống giáo dục (education systems) của Viện thống kê thuộc UNESCO chúng ta có thể tìm thấy các số liệu trong bảng thống kê hệ thống GD của 217 quốc gia[5] từ năm 1998 đến năm 2011về các nội dung cơ bản sau đây:

-         Thời gian GD bắt buộc và tuổi bắt đầu GD bắt buộc

-         Tuổi kết thúc GD bắt buộc

-         Tuổi vào tiền học đường và số năm tiền học đường

-         Tuổi vào tiểu học và số năm học tiểu học

-         Tuổi vào THCS và số năm học THCS

-         Tuổi vào THPT và số học THPT

-         Tuổi vào học sau bậc THPT và số năm học sau THPT

-         Tháng bắt đầu năm học và tháng kết thúc năm học

-         Năm bắt đầu và năm kết thúc năm học

Do yêu cầu và mục tiêu của bài viết, chúng tôi đã “nhặt”ra các số liệu trong bảng tổng hợp của UNESCO để thiết lập các bảng đối chiếu theo nhiều góc độ khác nhau. Những số liệu này ưu tiên thống kê vào các năm gần đây nhất, đặc biệt là năm 2011. Sau đây là một số thông tin theo các bình diện cần tham khảo

Bảng 1: Số năm giáo dục bắt buộc của các nước        

 Bảng 4. Số năm giáo dục THPT

Bảng 5. Tổng số năm học giai đoạn phổ thông

 Bảng 6. Số năm học phổ thông của các nước Đông Nam Á

Bảng 7a. Cấu trúc bậc học của các nước

7b. Số nước của 11 kiểu bậc học ( loại CT12 năm)

Bảng 8. Tuổi vào học tiểu học

Bảng 9. Tuổi học xong THPT( 80 quốc gia có thống kê)

         Nhận xét: Nhìn vào các bảng thống kê trên, có thể thấy:

        1) Số nước có 12 năm cho giai đoạn GDPT chiếm ưu thế. Số nước này là 118 /198 nước. Nhưng nếu tính từ 12 năm trở lên sẽ là 169/ 198 nước trong khi đó chỉ 32/198 nước 11 năm, nếu tính cả nước 10 năm cũng chỉ có 38 nước. Như thế số nước từ 12 năm trở lên chiếm ưu thế hơn gấp 4,4 lần so với số nước từ 11 năm trở xuống.

         2) Cấu trúc các bậc học trong giai đoạn này rất đa dạng và phong phú. Bậc tiểu học với thời gian 6 năm chiếm số lượng lớn nhất 126 nước, sau đó là 5 năm chiếm 31 nước. Số 3 năm ít nhất có 1 nước và số 8 năm có 1 nước. Với THCS số 3 năm nhiều nhất 107 nước, sau đó là 4 năm có 59 nước. Với THPT số nước học 3 năm nhiều nhất là 87 và sau đó là 2 năm có 67 nước.

Trong loại CT 12 năm thì cấu trúc bậc học 6-3-3 có số nước theo nhiều nhất (49). Số nước có cấu trúc bậc học giống Việt Nam hiện hành ( 5-4-3) là 12; giống số nước có cấu trúc 6-4-2 và 6-2-4 (đều 12 nước).

         3) Trong khu vực Đông Nam Á: 5/11 nước có 12 năm và 2/11 nước có 11 năm GDPT; 2/11 nước có 10 năm và 2/11 nước có 13 năm. Như vậy số nước có 12 năm dành cho GDPT trở lên vẫn chiếm ưu thế: 7/11 so với 4/11 nước có 11 năm trở xuống. Trong 11 nước Đông Nam Á thì có 8 nước tiểu học 6 năm, chỉ 03 nước ( VN, Lào và Myanma) là tiểu học 5 năm.

         4) Tuổi học xong bậc THPT: 18 tuổi chiếm số đông nhất ( 27/80 nước); thứ hai là 17 tuổi có 20/80 nước. Có 4 /80 nước tuổi vào THPT là 20 tuổi và ít nhất 15 tuổi có 1 nước. Như vậy nếu tính độ tuổi tốt nghiệp THPT từ 18 trở lên có 51/80 và tuổi từ 17 trở xuống có 29/80 nước. Thống kê này cho thấy HS học xong giai đoạn phổ thông vào độ tuổi 18 nhìn chung chiếm ưu thế. Điều này phù hợp với độ tuổi trưởng thành công dân chính thức theo Luật của nhiều nước. Và như thế với phần lớn các nước có độ tuổi vào lớp 1 là 6 thì giai đoạn GDPT là phải 12 năm.

   II. SO SÁNH THỜI LƯỢNG HỌC TẬP

So sánh thời lượng học tập của HS trong nhà trường phổ thông là một việc rất cần thiết, nhưng không hề đơn giản. INCA ( Bảng 15a và 15 b) đã tổng kết thời gian học của 21 nước theo các phương diện sau: số ngày học của 1 năm; số ngày nghỉ và các kì nghỉ vào giai đoạn nào; số tiết trong tuần; số ngày đi học trong tuần, thời gian bắt đầu học và kết thúc trong ngày, độ dài của tiết học cho mỗi cấp…Sau đây chúng tôi chỉ nêu một số thông tin cần thiết.

Bảng 10 : Số ngày/ tuần học trong 1 năm

- Nhận xét chung: các nước có thời lượng học khá đa dạng.

+ Số lượng ngày/tuần: Nhật Bản học ít nhất 35 tuần (175 ngày); Thụy Sĩ học nhiều nhất: 228 ngày

+ Năm học chia làm 3 ( các nước Âu - Mỹ) hoặc 4 học kỳ (Australia, New Zealand, Singapore; South Africa) khác nhau: kỳ dài nhất là từ giữa tháng 8- giữa tháng 12; sau đó là kỳ từ tháng 1-2 và kỳ từ tháng 4-6. Kỳ nghỉ dài nhất thường tháng giữa tháng 6- giữa tháng 8 ( từ 5 tuần -Thụy điển- 13 tuần-Italia). Riêng Hàn Quốc nghỉ 70 ngày, từ giữa tháng 12 đến tháng 2; Nam Phi nghỉ từ cuối tháng 10 đến tháng 2...

+ Số ngày học của Việt Nam nhìn chung không chênh lệch ( ít hoặc nhiều): 10 nước dưới 200 ngày; 9 nước 200 ngày, 2 nước hơn 200 ngày ( HQ: 220 và Thụy sĩ 228) Việt Nam: 210 ngày. Tuy nhiên cần thấy các nước đều học 2 buổi ngày nên số giờ được dàn đều, không gây căng thẳng, quá tải như Việt Nam ( học 1 buổi ngày).

Hơn nữa số giờ học cần tính theo 1 loại đơn vị thì mới có thể thấy được số lượng giờ học trên lớp của các nước chênh nhau như thế nào. Sau đây là thống kê của INCA:

Bảng 11. Số tiết học trong tuần và độ dài của tiết học[6]

Còn đây là số tiết học của Việt Nam[7]

Nhận xét :

+ Phần lớn các nước tính số lượng giờ/tiết học theo độ tuổi: Ít nhất hoặc nhiều nhất, theo tuần /năm; ít nhất là hai loại nhiều là 5 loại; Anh chia theo độ tuổi với 4 loại: từ 5-7 tuổi học 21,5h; 7-11 tuổi học 23,5h; 11-14 tuổi học 24h và 14-16 tuổi học 25h. Có thể theo cấp ( Tây Ban Nha: 25h /tiểu học và 30h cho trung học; tuần 5 ngày học và học cả ngày, từ 9- 16h30; Scotland: 25h/tiểu học và 27,5h cho trung học); Bắc Ailen ( ít nhất 3h/ngày cho HS 8 tuổi và 4,5h cho HS trên 8 tuổi- tuần 5 ngày học);...

+ Số tiết học của các lớp trong CT của Việt Nam nhìn chung không chênh lệch nhiều so với các nước; những nơi học 1 buổi ngày có thể sẽ quá tải .

Cấp tiểu học: VN trung bình học  23tiết/tuần. So với các nước như Anh (24t/tuần) ; Scốtlen (27,5t/tuần) ; Pháp (26 t/tuần) ; Đức (19-29t/tuần); Italia (27t/tuần) ; Tây Ban Nha và Úc ( 25t/tuần), Nam Phi ( 22-26t/tuần)…

Ở cấp THCS các lớp Việt Nam trung bình học hơn 28 tiết / tuần. So với một số nước như : Anh (22-23t/tuần) ; Scốtlen (25/tuần) ; Pháp (26-30t/tuần) ; Đức (30t/tuần); Italia (29t/tuần) ;Tây Ban Nha (30t/Tuần) và Úc ( 27,5t/tuần)

         Tuy nhiên nếu tính độ dài của tiết học theo đơn vị phút sau đó quy ra giờ (60 phút) thì mới có thể so sánh chính xác. Sau đây là một vài số liệu so sánh chủ yếu là giai đoạn GD bắt buộc (một số nước không cung cấp đủ thông tin)

Bảng 12: Số giờ học cho mỗi cấp và TB mỗi năm học

Nhận xét:  Số giờ học 1 năm của Tiểu học cao nhất là Singapore (1.126h), thấp nhất là Pháp (317h); 05 nước hơn 700 h là Trung Quốc, Tây ban nha, Italia, Nga và Singapore; 04 nước có giờ thấp là: Hàn quốc, Hà Lan, Việt Nam và Pháp. Với THCS cao nhất là Tây ban Nha (1080 h/năm), thấp nhất là Hà Lan (626h/năm). Việt nam (748h/năm) tương đương với Pháp, còn lại thấp hơn 7 nước. Ở THPT tình hình cũng tương tự THCS. Từ bảng 12, kết hợp với các thông tin từ các tài liệu đã nêu, có thể so sánh với 2 bảng sau:

Bảng 13: Thời lượng trung bình mỗi năm của giai đoạn GD bắt buộc

 Bảng 14. Tổng thời lượng cho cả giai đoạn GD bắt buộc

         Các số liệu trên cho thấy, thời lượng học tập trên lớp của GDPT Việt Nam không cao so với nhiều nước trên thế giới. Tuy giờ học thấp nhưng vẫn quá tải về thời lượng là do Việt Nam chỉ học 1 buổi ngày, thêm vào đó là nhu cầu học thêm, dạy thêm đã tạo ra sư căng thẳng trong vấn đề thời lượng.

Trên đây chỉ nhằm cung cấp số liệu và có một số nhận xét. Từ các thông tin trên, tùy vào mục đích cần tìm hiểu và làm sáng tỏ (vấn đề gì) mà người nghiên cứu có thể khai thác, sử dụng và phân tích để rút ra kết luân cần thiết.

                                                                        Đ.N.T -  Hà Nội 2/2012