Bức tranh tường di dân (Immigration Mural - kích thước 2,40 m x 60m), của nữ họa sĩ Hương - gương mặt mỹ thuật người Việt nổi tiếng bậc nhất tại Hoa Kỳ  được công bố tại Cung nghệ thuật thành phố Miami (bang Florida).

Tháng 4-1975, Nguyễn Thị Thanh Hương rời Việt Nam trên một con thuyền di tản. Đặt chân đến nước Mỹ, sau một thời gian sống ở California, chị quyết định chọn Alaska để định cư cùng cậu con trai nhỏ. Chính tại tiểu bang lạnh giá ở cực Bắc của nước Mỹ, Hương đã tìm thấy con đường nghệ thuật của riêng mình.

Hương bên một tác phẩm của chị 

Hương-Alaska và chuyến đi triển lãm khắp nước Mỹ

Phong cảnh Alaska với những ngọn núi quanh năm trắng xóa, những bông hoa dại nở rộ vào mùa hè, những bầy hải cẩu, những con cá voi và cuộc sống thường nhật của người dân Eskimo… đã khiến Hương không cưỡng lại được ham muốn thể hiện tất cả bằng màu sắc, dù chị chưa từng học qua trường lớp hội họa nào thiếu thời ở quê nhà. Chính hội họa, ngôn ngữ nghệ thuật quốc tế đã giúp Hương bày tỏ cảm xúc của chị ở chốn ngụ cư heo hút. Không ngờ những bức vẽ màu nước đầu tiên của chị về Alaska bán được ngay cho dân địa phương và du khách bởi chúng chan chứa những cảm xúc mới mẻ và được thể hiện bằng một bảng màu hồn nhiên, trong trẻo.

Trong xưởng vẽ cũng là nhà riêng - Cung nghệ thuật Miami  

Dần dà Hương trở nên nổi tiếng với những bức tranh vẽ Alaska và được gọi là “Hương-Alaska”, đến năm 1980 ở tuổi 34 nữ họa sĩ đã sở hữu vài gallery của riêng mình tại ba thành phố Kodiak, Anchorage và Juneau. “Alaska đã mở lòng ra đón nhận tôi và tác phẩm của tôi” - Hương-Alaska viết như thế trên tạp chí Juneau Art Journal, số tháng 9-1984. Trong số các nhân vật nổi tiếng đã mua tranh của chị có Don Young - dân biểu bang Alaska, Lee Iacocca - Chủ tịch tập đoàn xe hơi Chrysler…

Trích đoạn tác phẩm: Nước Mỹ vẫn sống 

Năm 1985, Hương-Alaska tạm biệt tiểu bang lạnh giá khi suy thoái kinh tế diễn ra để bắt đầu hành trình triển lãm cá nhân khắp nước Mỹ và Canada. Trong bốn năm, trên chiếc xe Buick có kéo theo rơ-moóc chở dụng cụ, vật liệu vẽ và tranh, chị đã cùng cậu con trai mười tuổi rong ruổi qua các tiểu bang của Mỹ, đi tới đâu vẽ - triển lãm tranh tới đó; vừa đi vừa dạy con học; đến năm 1990 thì hai mẹ con dừng bước ở Florida. Tại đây chị gặp và kết hôn với người chồng hiện nay - một viên chức ngành ngân hàng yêu nghệ thuật. Tình yêu dành cho những con sông băng lạnh giá ở Alaska được chuyển sang những dòng sông cỏ của khu bảo tồn thiên nhiên Everglades ở nam Florida, nơi trở thành chốn dung thân của chị và tổ ấm mới. “Đó là lúc kết thúc cuộc sống nghệ sĩ du mục và gầy dựng lại xưởng vẽ để vẽ những tác phẩm nghiêm túc hơn” - Hương (bây giờ không còn từ Alaska đi kèm) nhớ lại.

Những dự án nghệ thuật lớn

Năm 2000, kỷ niệm 25 năm ngày kết thúc cuộc chiến tranh Việt Nam, Hương thực hiện một trong những dự án nghệ thuật quan trọng nhất của chị: loạt tranh có tựa chung Những mảnh vỡ chiến tranh, phản ánh những nỗi kinh hoàng của cuộc chiến tranh tại Việt Nam cùng những mất mát mà nó mang lại cho nhiều người, trong đó có chính gia đình của chị.

Giữa những năm 2003 - 2009 lại thêm một dự án nghệ thuật lớn nữa được Hương tiến hành: Bức tường Hòa bình, một tập hợp gồm 2.000 bức tranh của chị, thể hiện sự phản kháng của nữ họa sĩ đối với cuộc chiến tranh Iraq, qua đó chị bị nhiều phản ứng bất lợi của những người chủ chiến ở Mỹ nhưng điều đó không làm Hương nhụt chí. Tiếp theo là một dự án nghệ thuật khác của chị có tên Nước Mỹ vẫn sống (USAlive) được thực hiện dành riêng cho Tổng thống Barack Obama, bắt đầu từ lúc ông Obama đọc diễn văn nhậm chức tổng thống và kết thúc vào tháng 12-2009 khi ông lên đường sang Oslo nhận giải Nobel hòa bình nhờ những nỗ lực của ông để đi đến kết thúc cuộc chiến tranh tại Iraq. Cũng vẫn là hàng trăm bức tranh nhỏ ghép lại thành một tác phẩm khổ lớn.

Tháng 6-2010, dự án nghệ thuật có tên Máu loang trong Vịnh- Mùa hè 2010 được Hương thực hiện nhân thảm họa tràn dầu lớn nhất nước Mỹ do vụ nổ giàn khoan Deepwater Horizon của hãng BP tại vịnh Mexico. Một bức tranh dài 30m, cao 2,4m được ghép từ 120 bức tranh nhỏ thể hiện tấn thảm kịch môi trường đã được trưng bày tại Trung tâm hội nghị tại thủ đô Washington trước khi được đưa tới New Orleans, Mississippi và Alabama, các tiểu bang chịu thiệt hại nặng nề nhất do vụ nổ giàn khoan của BP.

Nữ họa sĩ và tác phẩm hoành tráng: Bước tranh tường di dân 

Và dự án mới nhất hiện nay của Hương là Bức tranh tường Di dân hay còn gọi là Di dân - Bức tường của những biên giới (Immigration - Wall of Borders). Dự án này lấy cảm hứng từ sự truy tìm nguồn cội của những người di dân từ khắp nơi đến nước Mỹ, và xứ sở hợp chủng này có được sự thịnh vượng là nhờ sự góp sức của những cộng đồng người nhập cư đa chủng tộc, đa văn hóa đó. Qua tác phẩm của mình, nữ họa sĩ mong muốn người thưởng ngoạn sẽ có những phút giây lắng mình để nhớ về nguồn cội và để biết đã có bao mồ hôi, xương máu của di dân đổ xuống cho đất nước Mỹ có được ngày hôm nay. Mặt khác, tác phẩm còn nhắm tới hòa giải giữa những người ủng hộ và những người chống đối tình trạng nhập cư ở Mỹ, tôn trọng mọi ý kiến khác biệt chung quanh vấn đề nhạy cảm và còn gây nhiều bất đồng này.

Một câu trích dẫn trong bức tường tranh di dân: "Tổ tiên anh ấy đến Hoa kỳ trên chuyến tàu di cư. Tổ tiên tôi đến Mỹ trên con tàu chở dân nô lệ. Nhưng bất kể chuyến tàu cội nguồn nào, cả hai chúng tôi đang ở cùng trên một chuyến tàu đêm nay." (Mục sư Jesse Jackson)

Hưowng cho biết: “Bức tranh tường này là một cuốn sách khổng lồ bao gồm tác phẩm cả đời của cố họa sĩ Jospeh Demarais cùng hơn 200 câu trích dẫn, thể hiện những tiếng nói khác nhau của nước Mỹ”. Trong số hơn 200 trích dẫn ở bức tranh tường khổng lồ, có lời của từ những người đứng đầu Nhà Trắng cho đến các di dân mới nhất ở nước Mỹ, lời của các nhà bác học, nhà văn…, và có cả những câu trong Hiến pháp Mỹ cũng như những câu tranh cãi chung quanh vấn đề người nhập cư. 

Hương và tác phẩm mới nhất của chị 

Tại sao Hương lại sử dụng tác phẩm của Jospeh Demarais (1927-1971) cho dự án này thay vì là chính tranh của chị? Jospeh Demarais là một họa sĩ nổi tiếng về tranh in khắc lõm (intaglio print) trên kim loại, được nhiều bảo tàng trên thế giới ưa chuộng. Duyên may đến với Hương khi vào giữa thập niên 1990, người vợ góa của Jospeh Demarais đã tặng cho chị khoảng 500 tranh của ông. Chưa có dịp nào để giới thiệu bộ sưu tập quý giá này, đến lúc bắt tay thực hiện dự án Bức tranh tường di dân, chị quyết định sẽ dùng 200 tranh của Demarais vì kỹ thuật làm tranh và tông màu trầm của các tác phẩm ấy rất thích hợpđể thể hiện tinh thần nguồn cội và những đóng góp của người nhập cư cho nước Mỹ.

Phụ nữ Alaska -Tác phẩm của  Hương Alaska - 1981 

Sau thời gian trưng bày tại Cung nghệ thuật Miami - xưởng sáng tác và cũng là ngôi nhà riêng của chị - tác phẩm hoành tráng này dự kiến sẽ được triển lãm lưu động qua 50 thành phố lớn của nước Mỹ và Canada trong vòng hai năm, đặc biệt dành ưu tiên cho các thành phố vùng biên giới giữa Mỹ và Mexico tại các bang California, Utah, Arizona và Alabama. Triển lãm sẽ kết thúc tại thủ đô Washington và bức tranh tường sẽ được tặng để trưng bày vĩnh viễn tại trụ sở Bộ An ninh Nội địa Mỹ, nơi phụ trách những vấn đề về di dân và nhập cư.