Vẫn cứ phải chờ đến chớm heo may, Hà Nội mới thật sự vào thu dù đã được ăn hồng chín từ nửa tháng trước. Phố phường rộn rã không khí Tết Trung thu từ khá lâu rồi. Những sạp hàng bán bánh dẻo bánh nướng lòe loẹt giăng ra trên vỉa hè đường Giảng Võ, Cát Linh, Giang Văn Minh, Kim Mã vắng hoe.
Đó là những hàng bánh đón khách ngoại tỉnh trên những con đường dẫn ra cửa ô. Những hàng bánh bày bán rất nhiều thương hiệu cả lạ cả quen. Người Hà Nội vẫn chưa thể quen được với lối sản xuất bánh Trung thu công nghiệp. Mọi thứ nhân đều được máy xay nhuyễn bí rị như đất sét. Vỏ hộp bìa cứng in nhiều màu với những chiếc bánh đóng hộp nhựa dập ghim bên trong đều tăm tắp. Trông có cảm giác như sản phẩm của ngành in ấn xuất bản chứ không phải thực phẩm.
Những chợ cóc vỉa hè sáng sớm tất bật không khí thu cũng từ khá lâu rồi. Hồng ngâm, hồng chín, cốm xanh, bưởi đào, trám đen bày bán trong những thúng mẹt thân thương như tự thuở nào. Thời chiến tranh bao cấp, tất cả mọi thứ đều phải mua bằng tem phiếu thì cũng vẫn những thúng mẹt hoa quả ấy. Chỉ khác gánh cốm ngày xưa dắt những sợi rơm vàng tươi cạnh chiếc thúng đậy lá sen thơm ngát. Cốm gói ni lông buộc thun bây giờ hình như cũng ngầm báo cho ta biết chất lượng của nó. Đi khắp nông thôn ngoại thành bây giờ không còn thấy mùi hương lúa nếp cái hoa vàng nhưng qua phố Hàng Than vẫn sực nức hương cốm quanh năm?
Hà Nội những năm bao cấp, người dân được mua phân phối bánh Trung thu theo hộ gia đình. Công bằng ở chỗ hộ bao nhiêu người thì cũng chỉ được mua tiêu chuẩn một hộp hai chiếc bánh. Một bánh nướng và một bánh dẻo của Công ty Hữu Nghị. Thắp hương xong người lớn dùng dao bài sắc cắt chiếc bánh ra thành tám phần bằng nhau hình tam giác nhọn như chiếc que khêu ốc. Hồng ngâm gọt vỏ bổ tư và bưởi đào bóc múi xé đôi mới đủ cho nhân khẩu cả nhà. Gói cốm xanh bọc lá sen mỗi người nhúm vài hạt, ăn nửa quả chuối tiêu đã hết cốm. Vẫn có món hạt dưa nhuộm phẩm điều trẻ con tha hồ nhí nhách. Chẳng hiểu sao hồi ấy nhiều hạt dưa mà rất hiếm khi được ăn dưa hấu. Lũ trẻ mường tượng ra hình như có một giống dưa toàn hột.
Không đợi thì thu vẫn cứ đến. Một mình. Bằng những trận mưa đêm lê thê kéo dài đến sáng. Bằng hơi thu lành lạnh xao xác lá cành. Bằng màn sương dùng dằng quyến luyến trên mặt nước hồ Trúc Bạch. Ngoài phố tươi tắn những sắc màu áo mới. Trang phục mùa thu của người Hà Nội còn có thêm đông đảo những nụ cười đã vắng mặt trong mấy tháng hè oi ả. Ai cũng nghĩ thu như đến với riêng mình.
Bạn rủ tôi chơi vùng đất Tổ vua Hùng. Hạt mưa lây rây trên kính xe nhòe nhoẹt con đường cao tốc chạy qua những thửa ruộng xanh om lỗ chỗ lúa ra đòng. Cũng tưởng tượng ra hương lúa ngất ngây dù không thể hé cửa chiếc xe đang chạy hơn trăm cây số giờ. Bạn cũ ở Việt Trì ríu rít gọi điện suốt trên hành trình. Hỏi thăm đi đến đâu rồi để còn liệu giờ đánh tiết canh ngan. Con đường lên Đền Hùng đã ngắn lại. Chỉ hơn bốn mươi phút đã đến nơi. Tiết canh cũng vừa đông đặc.
Rượu nếp cái hoa vàng để lâu năm rót ra ngào ngạt, không một thứ vodka nào có thể sánh bằng. Chú em của bạn Việt Trì là sư đoàn trưởng ở miền biên ải về thăm nhà mang theo một sĩ quan cần vụ kiêm đầu bếp vào loại xuất sắc. Anh ấy một tay làm cả mâm cỗ cho chín người ăn nhẹ nhàng như không. Ngan xào sả ớt, ngan nướng, ngan luộc, xáo măng và tiết canh ngan ăn với hạt mắc khén rừng. Ba mươi nhăm năm trước tôi cũng từng ăn cỗ lính những dịp kỷ niệm ở vùng biên ải phía Bắc trong bộ quần áo lính. Đơn vị tăng gia một đàn ngan cũng là để dành cho những dịp như thế. Tôi được phân công mỗi sáng xuống khoảnh ruộng ven bờ suối cuốc giun nuôi ngan. Mỗi ngày lưng xô giun đất. Ngan lớn nhanh như thổi. Chế biến đơn sơ theo kiểu lính thôi thì cũng đủ ngon như đại tiệc bây giờ.
Sư đoàn trưởng có nét mặt rất phong trần dù tuổi tác còn khá trẻ. Nhìn cách anh ấy nâng chén rượu đường hoàng đĩnh đạc thấy dậy lên lòng tin cậy với thế hệ người lính biên cương bây giờ. Đất nước mình mấy nghìn năm giặc giã chiến tranh luôn có mặt những người lính biên cương như thế. Những kỷ niệm xôn xao thời chiến tranh biên giới hiện về mồn một như chỉ vừa mới hôm qua. Cùng với thu…
Tháng 9-2014