Dạo này khá nhiều “phát minh” được công bố trên báo chí. Từ chuyện chế tạo ra chiếc máy điều hòa nhiệt độ chỉ với hai chục nghìn của mấy sinh viên nghèo cho đến ông bố vùng cao mang mười con sáo sậu về Hà Nội làm lộ phí cho con thi đại học. Cao xa hơn là mấy bác thợ sửa xe máy chế tạo trực thăng và đại gia cơ khí sản xuất tàu ngầm. Tất cả là chuyện có thật. Hai chục nghìn của sinh viên dùng mười lăm nghìn mua chiếc thùng các-tông khoét hai lỗ cho chiếc quạt máy chui đầu vào. Năm nghìn còn lại mua nước đá bỏ vào thùng và bật quạt lên. Thế là mát lạnh. Số phận của mười con sáo sậu có phần trầm luân trắc trở hơn. Chẳng biết ông ấy đã bán hết chưa. Người Hà Nội không chơi chim sáo. Máy bay trực thăng thì gãy cánh quạt và tàu ngầm cũng gãy chân vịt rồi. Chẳng biết còn phải sửa đến bao giờ.
Phát minh quan trọng nhất nằm trong lĩnh vực phi vật thể. Đó là Bộ Nội Vụ sắp tới sẽ ban hành một văn bản qui định cách xưng hô nơi công sở. Các nhà ngôn ngữ học, xã hội học, nhà văn, nhà báo được hỏi ý kiến dồn dập. Khó cho các bác ấy quá. Phàm là những ai có tên tuổi thì đều rất cẩn thận khi phát ngôn. Bởi vì tên tuổi các bác ấy còn quan trọng hơn chuyện tầm phào xưng hô rất nhiều. Và chắc chắn chính các bác ấy cũng chưa bao giờ xưng hô theo qui định nào cả.
Qui định xưng hô nơi công sở nếu có sẽ nhằm vào đối tượng nào? Phải sửa chữa ra sao? Lộ trình như thế nào? Là những câu hỏi được đặt ra trước tiên. Tiếp theo đó sẽ là văn bản qui định cụ thể cho từng trường hợp. Đại khái sẽ là nhân viên không được gọi sếp của mình là chú, bác, cô, gì hay bố, mẹ nữa. Thủ trưởng cũng không được cậu cậu tớ tớ hay anh anh em em với nhân viên nữa. Nhân dân đến công sở phải thưa gửi cẩn thận, dĩ nhiên rồi. Cán bộ tiếp dân phải tận tình chu đáo lễ phép. Chuyện này khó. Bởi nó đã hình thành thói quen hách dịch từ hồi bao cấp đến giờ.
Văn bản được ban hành, điều không thể tránh khỏi ở mỗi cơ quan là phải có một “trợ lý xưng hô” ngồi nghiên cứu quán triệt thật kỹ để phổ biến cho toàn bộ cơ quan. Ông này có thể nhiệt tình công tác và văn hóa cao nhưng chắc chắn sẽ gặp nhiều đối tượng không thể điều chỉnh cách xưng hô được. Ai cũng biết cơ quan nào bây giờ chẳng có hàng đống con em cháu chắt của sếp và các cán bộ tuyển dụng theo “suất ngoại giao”. Bắt họ đổi cách xưng hô thì may ra chỉ có sếp dám làm. “Trợ lý xưng hô” đụng vào có thể chuyển sang làm trợ lý bảo vệ như chơi.
Nhưng rõ ràng là văn hóa xưng hô công sở bây giờ có khá nhiều chuyện để bàn. Nhiều khi không chỉ dừng lại ở xưng hô. Cứ nhìn các phiên tòa xử tham nhũng thì thấy bị cáo ra tòa với những tội tày trời vẫn xưng hô với nhau đầy trân trọng lịch sự khi đổ vấy tội cho nhau. Xưng hô hình như không giải quyết được vẫn đề đạo đức công chức. Nhiều sếp đưa nữ nhân viên đi nhà nghỉ chỉ cần alô một cuộc là xong. Chẳng cần nói với nhau nửa câu ở cơ quan thì cũng cần gì xưng hô. Xưng hô kính cẩn với sếp ở cơ quan cũng đừng nên hiểu là người ta thật bụng. Một khuôn sáo cho sự dối trá còn nguy hiểm hơn “ông”, “tôi” suồng sã rất nhiều.
Chúng ta có được tiếng nói và cách xưng hô như ngày nay là cả một quá trình vận động không ngừng của ngôn ngữ. Những chữ những câu thêm vào hàng ngày đều nhằm hoàn thiện hơn cách diễn đạt. Những gì phiền phức phù phiếm tự nó sẽ bị loại ra khỏi đời sống. Một mối quan hệ thân mật kính trọng nhau thì người ta tự biết xưng hô như thế nào cho phù hợp. Ở cơ quan mà đưa tờ báo cho đồng nghiệp nói “Kính mời tiên sinh đọc báo” rất dễ bị hiểu lầm là quên uống thuốc buổi sáng. Cũng ở cơ quan mà ăn nói giang hồ mất dạy thì hình như là đám cán bộ mua bằng, chạy chọt rất đáng sợ. Ta cứ nên lễ phép với họ là hơn. Cứ nghe cách xưng hô là có thể biết được người nói chuyện với ta tư cách như thế nào. Oe con vắt mũi chưa sạch vào cơ quan xin việc mà ông ông tôi tôi với trưởng phòng tổ chức đáng tuổi bố mình mà xem? Lịch sự lắm thì ông ấy cũng nhấc điện thoại gọi bảo vệ vào đưa ông kễnh ra ngoài.
Có anh chàng Nguyễn Đức Hậu trồng một vườn ổi lên mạng tự nhận mình là “Lệ rơi”. Không ra tên mà cũng chẳng phải đại từ nhân xưng. Thì đã sao?
Tháng 7-2014