Nhà tôi theo đạo Chúa, nhưng gia luật định lễ cúng Gia tiên chiều Ba mươi thì mọi người phải hội đủ cùng nhau làm bữa cỗ thiêng liêng nhất một năm. Bữa tiệc kết tụ những vui buồn của thày mẹ và chị em tôi suốt 365 ngày để dừng lại những rủi ro và nhen kết cho hy vọng mới.
Nếp tục từ thuở Hùng Vương theo chân thày mẹ từ làng Hoàng đồng bãi lên vùng núi khẩn hoang như một hành trang tinh thần hợp dung với đạo Chúa.
Thờ cúng Tổ Tiên hẳn có từ buổi Lang Liêu dâng bánh chưng, bánh dày lên vua Hùng. Thờ cúng Tổ Tiên - Ấy là mĩ tục quốc gia như một thứ đạo mở tiếp nhận mọi tôn giáo của nhân loại. Chẳng tôn giáo nào lại không răn dạy con cháu biết ơn, cung kính tổ tiên…
Trưa Ba nươi Tết sau bữa cỗ nháp, tôi hóng chuyện thầy mẹ ngồi uống nước trên trường kỷ. Ngoài ngõ cúc tần í ới tiếng gọi, chị Cả đang dọn mâm bát định bon ra thì Mẹ hắng giọng:
- Chiều tận niên rồi. Chị ở nhà mà giúp mẹ làm cỗ cúng ông bà Tổ tiên chứ. Chị không định học mẹ làm cỗ trọng bây giờ thì định để về nhà chồng mới học hay sao…
Chị Cả phụng phịu thì Mẹ đã nghiêm:
- Con ơi, thờ kính Chúa mà không giữ lễ với Tổ tiên thì cũng bằng nước lã ra sông…
Đứng lặng, chị Cả vuốt đuôi tóc đổ dài trước ngực nhẹ bước vào nhà, má hừng cánh đào, ngẩn nét cười nụ. Thày chuyên thêm nước sôi ấm trà.
Bánh chưng luộc nén lủng lẳng sào tre. Bánh dày thiếp ngủ trong vuông lá chuối xanh. Bánh gai bó năm nâu sồng, bánh bột gạo lòng đỏ trứng gà chao giòn khoanh tròn trong hũ thủy tinh.Lợn đã ngả, pha xong mỡ khổ, mỡ chài, ba chỉ, sườn sụn, thủ tai, nạc thăn, nạc vai nguyên liệu cho các thức món. Mứt kẹo, hạt dưa, rượu mùi sẵn ở đâu đó trong rương, trong bao gói miên man…
Tôi cứ như trên mây. Hết vòng lên nhà xem thầy sắp đặt bàn thờ lại quẩn xuống bếp xem Mẹ chỉ bảo các chị làm cỗ. Đất trời nghiêng bóng cây nêu đến đồ vật trong nhà cũng phấp phỏng đổi sắc vẻ hứa hẹn sau một đêm mưa nữa ướt cánh cúc dại sau vườn thì sáng lên tinh khôi.
Với thành kính khẽ khàng thầy đứng trên ghế bậc vươn người lau lại lần nữa bàn thờ trổ chạm tinh xảo, sơn son thiếp vàng vốn đã sáng choang. Ngự trên khán thờ, hình ảnh Đức Mẹ Maria thuần khiết vời ánh nhìn thánh thiện vĩnh cửu bao dung. Bên dưới đặt ngai thờ Tổ tiên. Phía trước bát nhang sứ trắng rồng lam chầu, cuộn khói hương vòng giữa đôi chân nến đồng thau nghiêm trang hộ giá phập phừng cháy. Bình pha-lê cắm huệ ngà sáng trầm tỏa hương dịu buồn quyến khói hương hư thực. Lẵng ngũ quả thì khoe sắc ấm đầy. Và bộ Đỉnh đồng khảm tam khí uy nghi bên ngọn đèn dầu không lơi cháy sáng.
Tôi đứng chờ thầy truyền đưa hai cặp bánh chưng tày lạt điều và chục bánh dày chia làm hai đơn nguyên bọc lá chuối cẩn giấy điều. Phải có thêm hai thức ấy thì việc chuẩn bị bàn thờ đón Gia tiên về ăn Tết mới gọi là xong.Thày chỉnh lại cành đào, tưới thêm chén mắt trâu nước vào gốc quất, chốc lại ngó chiếc đồng hồ Wyler ca cẩm tại sao đã quá 3 giờ chiều mà chị Ba trên trường sư phạm chưa về. Tôi cũng sốt sình sịch ngóng quà chị tập sách cuối bộ truyện Không gia đình…
Ngoài sân lít nhít hai em dại hết tranh mấy chiếc pháo tép rời lại đòi mang quần áo mới ra chưng. Thầy nghiêm mặt nhắc quần áo đẹp phải đợi đón giao thừa, diện bây giờ thức ăn mỡ màng vương vào thì giặt sao kịp? Đì đùng tiếng pháo lẻ đốt, con chó đốm le lưỡi nằm bệp góc tối xó nhà. Không gian căng nén, hình như đang nứt vỡ bật chồi nụ trên cành xoan và búp ngọn hàng cây lá đỏ chân vườn cải…
Dưới bếp hai chiếc mâm đồng ba chân loang nhòa ánh kim. Các thức lừng lẫy tỏa hương vị. Mẹ mướt mải chỉ bảo các chị cuốn nem, tỉa hoa su hào, cà rốt nhưng vẫn không quên nồi măng hầm xương, đĩa xào bóng, chân gà rút xương, hành tây. Giò thủ tai nổi vân hoa của mộc nhĩ nấm hương. Giò lụa ngả ánh hồng như sắc mây mịn. Nồi thịt đông nấu nửa con gà thiến với chân giò lợn ỉ trong suốt ngấn mỡ vàng mỡ trắng ngần ngận. Bánh chưng vuông mới bóc xanh lẩm tinh lá dong bọc hạt nếp. Bánh tẻ cắt lát rùng rình xếp ngọn. Đĩa dưa hành ngọc ngà khiêm cung. Con gà trống vừa khỏi nồi luộc bốc khói trong rá tre vẫn cao ngạo ngỏng cái cổ nghèo nghẹo. Mẹ trực tiếp gia giảm mấy thức chấm giò, chấm thịt gà, chấm bánh tẻ, chấm rau thơm, xà lách…Bao ngon lành phô bay trước mắt nhưng tôi và lũ em chẳng dám vòi Mẹ nếm náp. Ăn trước sao được khi chưa thỉnh các Cụ về ngự thiện. Tổ tiên mà ngoảng mặt đi thì con cháu hòng chi hưởng phúc.
Chiếu hoa cạp điều trải đôi chạy giữa lòng nhà xoan năm gian.Hai mâm đồng thau ngộn thức món. Bát sứ Hải Dương in hoa hồng viền chỉ vàng sẵn sàng lách cách đũa tre ngà mới nuột. Sực nhớ Mẹ bảo tôi bưng khay lồng bàn đồng mạ crom móp mép truyền từ cụ nội mang một đĩa sứ mỗi thức đôi miếng sang biếu cụ bếp Liên hàng xóm độc thân bên kia mé đồi. Chị Ba mới về cũng phải đưa một suất tương tự tới nhà bủ Phàn gần ngỡn ruộng năm phần trăm của nhà- bầm anh Thiện bộ đội đi Nam. Đợi cho vòng hương hóa sát chân, Thày đứng trước bàn thờ làm dấu Thánh rồi bái tạ Tổ tiên. Mười anh chị em tôi với thầy mẹ. Thày ngồi chủ mâm bên này. Mẹ chủ mâm bên kia.
Vật phẩm rói tươi, tinh tuyển, được chế biến trong tâm thế linh thiêng có chứng giám của Tổ tiên. Bao nhiêu sự cầu kỳ, nhiêu khê của nghệ thuật ẩm thực gia truyền lẫn kỹ nghệ du nhập được Mẹ và các chị niêm nót thi triển. Giờ tôi có thể thả lỏng thưởng thức từng miếng thỏa thê cảm giác nhưng lại phải ghìm giữ từng cử chỉ, điều tiết phong thái vì sự linh thiêng nghi lễ của bữa ăn. Thầy mẹ làm dấu thánh. Mẹ đọc kinh :
- Lạy Chúa, chúng con chúc tụng, tạ ơn Chúa là Ðấng Nhân lành giàu lòng xót thương. Xin Chúa chúc lành cho chúng con và cho của ăn chúng con sắp dùng, do lòng rộng rãi Chúa ban, nhờ công nghiệp Chúa Giêsu Kitô, Chúa chúng con. Amen.
Yên lặng. Người thở dài như trút xong mệt nhọc, âu yếm cho phép chúng tôi dùng đũa. Lần lượt các chị, tôi rồi các em thực hiện theo nghi lễ mà mẹ dẫn dắt. Chúng tôi mời thầy mẹ và anh chị em mời nhau theo thứ bậc. Thầy rót chén hạt mít rượu cẩm mời mẹ. Song thân cùng nâng rượu giao bôi. Mỗi chúng tôi cũng được đặc cách nhấp nửa chén con con. Các chị đưa chén lên chút chút lại buông…
Mẹ nhắc nhớ kinh đọc đón Thánh Lễ Giao Thừa. Ngày hôm nay là ngày duy nhất cùng một lúc có thể cảm tạ Chúa, cảm tạ Gia tiên vì những Hồng Ân đã thụ hưởng suốt năm qua và cầu Ơn Phúc cho năm mới.
Đạo Chúa rọi đến nước Việt sáu hay bảy trăm năm, nhưng mỹ tục thờ Tổ tiên của người Việt thì đã ngàn đời. Yên rồi những cơn shock phản vệ văn hóa, nước Việt ru rín tôi lớn lên trong phúc đức Tổ tiên và niềm tin Chúa thiêng nhân ái.
Và tôi ba mươi năm xa mái gồi mỏi mòn nhà Mẹ. Khi có khi không tôi góp mặt tất niên.Chị Cả bệnh trường Chúa gọi mười lăm năm khuất vắng. Mẹ đổ sầu theo Chị năm ngoái đây thôi. Chiều ba mươi nay đang gõ cửa, nghi lễ Tất niên giữ nhịp mình thầy. Em gọi Chị và con thưa Mẹ. Con bay về chiều ba mươi trong lòng Mẹ và ánh sáng ngàn xưa…
N.T.T.K - Tháng 1 năm 2014.
Ảnh: Minh họa