Nhân dịp giỗ 100 ngày của Đà Linh 7/1/2014 (7/12 Quý Tỵ)

SÁCH XANH
(Trích trường ca)

TẶNG  ĐÀ LINH - NGUYỄN ĐỨC HÙNG (1958-2013)

 

… Từ đất

mỗi cuốn sách

mọc lên…

(Đ.Q.)

 

Tối ngày 7 tháng 11 năm 2013, bất ngờ trong điện thư cùng Đặng Thân, chúng tôi nhắc đến người bạn chung là Đà Linh (ĐL) sau ác bệnh ung thư vừa bỏ bạn bè bỏ sách bút mà đi. Đột ngột, trong sinh hoạt văn nghệ Việt Nam và trong hoạt động sáng tạo của bản thân.

ĐL bình thường như bao dân Việt khác. Nhưng con người anh, văn chương anh ôm ấp rất nhiều khác thường. Có đôi cái theo riêng tôi phải nói là “phi thường” trên mặt bằng biên tập và xuất bản Việt Nam đương đại. Sự phi-thường ấy không tự thân: phi-thường chỉ để cứu giải những bình-thường. Vậy, sáng tác Sách xanh với nguyên mẫu Đà Linh cũng hãy là trường ca bình thường ôm ấp khác thường. Khác thường dễ thấy nhất, đó là cấu trúc hình thức.

Ai từng đọc ĐL sẽ nhận ra tiêu đề các chương mục đều là tên các truyện ngắn của anh và tên các cuốn sách mà anh tham gia biên tập, dịch thuật...

I. Trò chơi tiếp tục [1]

II. Miền hoang tưởng [2]

III. Mẹ và con [3]

I. TRÒ CHƠI TIẾP TỤC

  

Sau khi trồng trên đời
các cuốn sách
                       xanh
bạn nằm xuống
 
Ý tôi còn muốn nói
Đẹp xiết bao những nấm mồ người-làm-sách
 
*
 
Từ đất
          sách mọc lên
Mãi như thế
 
Tiếp tục các trò chơi
chúng ta vẫn có thể
hữu ích
hay vô tăm tích
theo mỗi cây chữ        
 
Các cuộc chơi viễn liên
đã khác không gian khác thời gian, nay thêm chiều kích thứ ba
gọi nôm hồn vía
Cứ dùng lối nói dân gian thay vì diễn ngôn khoa học
mọi người sẽ hiểu vì sao
 
Trên đó dễ dàng với chữ hơn
phải thế không
                        nếu không, vì sao đi vội?
mà thôi tôi sẽ không cố hỏi
(như đang cố sống cố viết, cố ngủ cố thở, cố ăn cố yêu)
 
Sinh ra từ đất
khó ở chỗ
               chữ phải thăng hoa
Những chữ hạnh phúc
lên cao vọi
hoặc ấp ủ lòng người hạ giới
rồi tự hóa thành vật dụng thường
hay tan vào không trung làm nhân cho vì sao tương lai
 
Nếu chúng trần trụi
lam nham mặt đất
lũ chúng ta trọng tội
những chữ bất hạnh
 
*
 
Các nhân vật của bạn
‘tôi vào Đà Nẵng học’[4], ‘Mạnh và Đình đi bộ đội’, ‘Tùng và Bách vào Đại học Bách khoa’
có thể mang thân phận cũ có thể đổi thay tùy nghi
điểm nhìn mới trên đó
Với tôi
không nệ áo khoác thầy tu khi nhằm đích tâm kinh
các nhân vật sẽ không địa chỉ tùy thân
thậm chí còn đánh tráo cho nhau chức năng nghệ thuật
Có quan trọng lắm đâu
                                     chọn lựa thi pháp
Thi pháp là gì nếu không chuyện cái cốc cái ly?
 
Bạn có đôi bàn tay mượt và
hơi run run nâng ly bia nhấp miệng
lần đầu tiên chúng mình chạm mặt tôi phát hiện (dù đọc biên tập từng biết tay nhau!)
quán đêm Hàng Than
         gió sông Hồng phả lên lạnh
Sáng sớm hôm sau gặp lại đôi bàn tay ấy, khác
rắn rỏi, nhà bạn, cùng nhau tỉnh giấc, sang bên kia đường viếng nhạc mẫu Dương quân
Vòng hoa kẻ sĩ sao mà nặng
 
Các nhân vật của bạn
đứa một đầu cực sành điệu làm giàu bất lương
đứa một đầu cực ngơ ngơ nghèo khó hóa điên
mấy đứa ở giữa xúm xít san bằng xí xóa
Chắc tôi không trong số đó
nên đã làm người dẫn truyện hôm nay
 
Biết bạn có cặp da đen
nặng những bản thảo xanh
còn thấy bảo đi đâu cũng kè kè cắp giữ
tôi nhìn hoài không thấy
Trong nhà ngoài phố những điệu cười hiền những điệu cười hiền
 
Các nhân vật của bạn
‘năm thành viên hợp thành một băng, gắn bó suốt những năm phổ thông’
Tôi mỉm cười, buột miệng cha nội lãng mạn
những tưởng
thời bình
               hậu hiện đại
hết mô típ “tứ tử trình làng”[5], “năm anh em trên một chiếc xe tăng”[6]
nhân vật văn học thứ dữ, cũng là thứ thiệt, độc lập tung hoành
Thế mà truyện bạn đẩy độc giả vào trận chiến đô la nhà đất
bàn tay người lớn làm đồ giả trong trái tim thật học trò
Về cấu trúc ý đồ, xin khẳng định:
  Được!
 
 

II. MIẾN HOANG TƯỞNG

 
 
Anh được tới với em trong một chương
                                                               bản trường ca khóc bạn
Chúng ta có các trang dài
                                         những chữ những chữ đầy
 
Để cười tháng ngày xa biệt
và để khóc nỗi buồn gánh chịu
                                                  lẻ loi
Bạn anh - sự chết đến và đi, như một lần lật khuôn sách ngỏ
 
Chuyện cũ
     em biết ít nhiều
Có lão nhà văn suốt đời cặm cụi
xây tòa nhà bằng trang báo trang văn
gió vào cửa này lão dựng cửa kia
cứ thế, đúng là gió lùa nhà chữ
Em sẽ cười vuốt tóc anh, nhại, miền hoang tưởng của các ngài là những trang mơ
Em có nhớ nhân vật vừa nuôi lợn vừa làm thơ
thơ chảy xanh khúc sông phân đục
lợn nuôi người
thơ hại người thơ
người không bỏ thơ
người bỏ lợn
 
Viết đến đây, ngưng, ra tìm khoảng sân con con miền hoang tưởng của mình
có khóm hồng chờ trong lạnh cuối thu
Vầng trăng, anh không thể hy vọng, biết bao kẻ khác mỏi mòn trông, từ những toán bác sĩ trong đêm chữa trị nạn nhân bão Haiyan cho tới con mèo hoang nhớ chủ
 
Làm thơ, chỉ cần hưởng hương khuya
lấy hồn em và xin vía
         các thi nhân của những đóa hồng
Heine, Nguyễn Đức Sơn
 hai ta chung đọc có lần
Đừng tiếc, bạn anh không viết về hoa
bận lắm với những ‘mẹ con’, ‘dòng sông’, ‘ngôi nhà’ và ‘bàn tay sáu ngón’
đấy miền hoang tưởng của chàng
trên kia sẽ còn bận mãi
 
Thơ viết giữa hai bước chân một của ánh điện một của ánh đêm
giữa hai bàn tay một về người âm một về người dương
vượt miền hoang tưởng này sang miền hoang tưởng nọ không thị thực
bởi anh, thi sĩ đời em
 
Giữa khe hở sự sống cái chết, tìm lại nhau
chương mục của bản trường ca dành cho chúng ta nhích dần tới dòng kết
Đừng lo
khoảng trống thi ca là của ái tình
Không bài ca nào đặc những nhạc, lời
trừ các tử ca thủ tiêu thi tính
 
Tiến về Hà Nội theo phiên bản đời thường trẻ trung[7]
anh nghe trọn khi viết chương đầu
   trùng dịp 90 năm ngày sinh nhạc sĩ
Chương này tất nhiên hòa trong Bésame Mucho[8] em thích
Mẹ và con - chương tiếp, dự tính Thương về miền Trung[9] (của chàng)
Khó nhất, anh lo, chương chót
Điệu van xơ Wiener Bonbons[10] cuốn hút hay thê thiết Bèo dạt mây trôi[11]?
Quá giang trường ca viếng bạn
đường lối trữ tình không thể riêng tư
thi tứ đến sau vần điệu
và dằn vặt đâu còn hiển lộ như xưa
 
Chỉ thoáng nghĩ về em
là bầu bạn giang hồ văn chương chạy lại
mọi đồ vật, sự việc hết muốn thành thơ
chẳng được như Đỗ Phủ, Tchekhov mong đợi
 
Viết xong chương này
thân xác chưa trọn ngàn con ong kéo đến
trái tim thiếu đầy ngàn con bướm đậu lên
anh mất phần thi sĩ, một đêm nay
 
Chóp nhà cao ngày nao trong bài thơ tiễn biệt
kia, vẫn ngã tư trung tâm của những mùa thu ướt
ngó xuống bản thảo cười nhạo
em có thấy
                 em có thấy không
 
Thu phong
từ thơ Tản Đà lá hàng xóm rơi ngang Hà Thành thế kỷ trước tới Vancouver hôm nay
Em,
anh từng viết, mùa thu đến trên những bàn chân lá
tiếp, qua những mắt lá
                                    mùa thu ra đi
 
Em,
chúng mình còn đây sao như
một người - hoặc anh hoặc em - hết sống trước một người
 
Có những khi
                      anh đã thơ như kẻ không được thơ, đã thở như người không được thở
nghĩ về em đang nhớ anh mà không thể nghĩ về anh
Rồi nơi chốn hai chúng mình lại đổi
Trái đất tròn lắm lúc cũng vuông vuông
 
Trái đất tròn lắm lúc vuông vuông
để cho những nhà văn nhà thơ khốn khó
miền hoang tưởng dài mãi sâu thêm
 
Trái đất tròn lắm lúc vuông vuông
để cho những kẻ thương yêu nhau khốn khổ
miền hoang tưởng không rộng cao hơn
 
Trái đất tròn lắm lúc đã vuông vuông.
 
 

III. MẸ VÀ CON 

 
 
- Trong tầm 1185 chữ
khuôn mẫu Tchekhov
truyện ngắn của bạn vừa thiên hạ bàn tay
 
Khó, ngần ấy thôi Alice Munro kịp phác phác nhân vật chính
                                                                                          là cùng
Ừ thật vô lường
một hạn định chữ chạy đúng một vòng tròn truyện
ngắn
 
 - ‘Ông ấy hơn ba tôi khá nhiều tuổi’
‘sống ở căn nhà bên’ ‘cùng người mẹ rất già’
‘cửa nhà’
               ‘thường xuyên đóng kín’ 
‘Ngược lại nhà tôi’
‘khá đông’ ‘ba, mẹ và ba chị em tôi’, ‘tiệm điểm tâm’
‘nên gần như mở cửa cả ngày. Tôi là chị đầu, giống mẹ’
‘hai đứa em pha trộn’
 
- Tài, ngay cửa truyện
các từ khóa đã được dẫn bày
 ‘Ông ấy’
              ‘đóng kín’
 ‘Ba tôi’
             ‘mở’ ‘cả ngày’
‘Tôi’
       ‘giống mẹ’
 
Chuyện đàn ông đàn bà
đã thành
              chuyện con chuyện mẹ
 
-  ‘Hồi còn nhỏ, tôi không ít lần thắc mắc rằng ba mẹ tôi luôn nói’
‘ông ấy là nghệ sĩ’
‘thực sự’
‘không thấy điều gì’ ‘dáng dấp’ ‘nghệ sĩ’ ‘ngoại trừ’
‘một dấu ấn tình cảm’ ‘theo lời kể của ba mẹ’ ‘khi gia đình tôi chuyển về’
‘đó thì ông ấy trồng một cây bàng giữa hai nhà’
‘tự ông xây bờ bảo vệ’
‘cẩn thận’
               ‘ông ấy đã nói’
‘để kết giao tình xóm giềng’
 
- Mọi nghệ sĩ đều vậy
cây si không trồng ở nhà hàng xóm
thì cũng mọc theo các nhà hàng xóm của nhà hàng xóm
cứ thế nơi nơi
          nảy nở sinh sôi
Chủ đề mẹ con, ẩn dụ
nếu tôi đổi tên truyện thành Nghệ sĩ
                   hẳn bạn không càm ràm  
Tôi chịu các từ ‘dấu ấn tình cảm’, ‘bảo vệ cẩn thận’, ‘tình xóm giềng’
hé lộ mô típ cô-hàng-xóm một cách tự tin
vào tay bạn không sến sáo trên nền cổ điển
 
- ‘Cây đó lớn bao nhiêu, tôi chừng đó tuổi’
 
- Và kịch tính bắt đầu từ đấy
cho tới khi bước qua xác hai nhân vật chàng nàng
vài lần xuống dòng
văn bút bạn kể ra cũng thuộc loài sát chữ
 
- ‘Sắp đến sinh nhật của tôi và cây bàng trước cửa’
‘ba tôi bảo’ ‘đã đến lúc đặt tên cho hội quán này tôi thực sự’
‘băn khoăn’ ‘nếu đặt là nghệ sĩ‘
‘ông ấy sẽ nghĩ gì’
‘nhỉ?’                                                                  
 
- Truyện có hậu và trong
                                      giọng thỏ không còn non
những độc giả cáo vẫn muốn bị lừa
 
Ngoạn mục.

 

 

 

Chú thích