Cầu thang ở nước mình có từ bao giờ? Chẳng thấy ai nói cả. Hơn hai nghìn năm trước chắc hẳn là đã phải có vài cái để leo lên mặt thành Cổ Loa mà chống chọi với quân xâm lăng. Nhưng cũng chắc chắn nó không phải là những bậc thang đầu tiên của người Việt nhằm chinh phục độ cao.
Ngày nhỏ tôi sống trong một ngôi nhà Pháp cổ ở Hà Nội được chia cho nhiều hộ gia đình sau hòa bình lập lại 1954. Chiếc cầu thang gỗ lim nằm sau tòa nhà chính mặt phố là cầu thang công cộng cho mấy gia đình ở tầng trên. Một cầu thang chế tạo xoắn góc đổi hướng rất ly kỳ mềm mại mà không hề nhìn thấy một vết ghép gỗ. Tay vịn có hàng lan can con tiện nhẵn bóng và trụ cuối cùng trên mặt đất chạm trổ rất cầu kỳ hình lá cúc lật. Từng bậc thang vê tròn lợi chậu ngấn chỉ sắc nét thẳng tưng kể cả những bậc hình nan quạt đổi hướng góc nhà. Đó là một đồ chơi không bao giờ chán của lũ trẻ. Cả bọn thi nhau trèo lên tầng hai và ngồi lên tay vịn tụt xuống. Chỉ để xem đũng quần đứa nào bục chỉ trước. Chơi chán ở nhà lại kéo nhau ra Bách hóa tổng hợp Tràng Tiền. Ngoài ấy có cầu thang tay vịn bọc đồng sáng loáng trơn tru tha hồ trượt. Và kể cả quần có bục chỉ hay không thì về nhà thể nào cũng lĩnh thêm vài roi quắn đít.
Những chiếc cầu thang đẹp đẽ tuổi thơ như thế làm cho lũ trẻ lúc lớn lên có một ước ao giản dị. Tìm một căn nhà trên tầng cao để có thể thưởng thức cầu thang hàng ngày. Cũng chỉ có vài đứa đạt được ước mơ ấy nhưng không phải tôi. Phần vì đồng lương của thày giáo làng nhàng cách xa chiếc cầu thang nhà tập thể ít nhất một thế kỷ. Phần nữa, chính chiếc cầu thang bẩn thỉu chung chạ nhà tập thể cao tầng đã dập tắt nốt những gì còn lại của ước mơ. Không có thứ gì trên đời xấu và bẩn như cầu thang nhà tập thể. Bậc thang bê tông trần cắm hàng lan can sắt hàn vẹo vọ. Tay vịn xi măng xám xịt bong tróc vỡ lở. Cửa kính lấy sáng rơi rụng lòng thòng. Ngọn đèn có lưới chống trộm chỉ vừa đủ soi sáng chính nó. Và những chiếu nghỉ là cái toilet công cộng của cả chó mèo và người say.
Những tưởng thang máy nhà cao ốc tập thể hiện đại thì sạch sẽ hơn mà không phải. Kẹo cao su bôi lên vách inox. Giấy gói bánh vứt xuống nền. Muỗi làm tổ bay vù vù chóng mặt. Nút bấm nhom nhoem ngoe ngoét cái còn đèn cái tắt. Và chìa khóa khắc lên tay vịn những dòng nguệch ngoạc day dứt nhớ thương. “ Kỷ niệm chiều bên em. Ký tên Văn Chải”.
Thế nhưng niềm đam mê cầu thang thì vẫn không đổi. Mỗi lần xây một ngôi nhà mới tôi thường quan tâm nhất đến cái cầu thang. Đó là một bài toán hóc búa nhất đòi hỏi kiến trúc sư phải có độ thông minh và bay bổng thẩm mĩ nhất định. Thế nhưng đã ba lần xây nhà vẫn chưa có được một cầu thang như ý. Khi thì đất cát quá hẹp không đủ để triển khai ý tưởng. Lúc lại gặp kiến trúc sư nửa mùa bối rối toàn tập khi chia bậc cầu thang. Và cũng đã đến lúc phải tự mình dập tắt niềm đam mê ấy. Thay vào đó là những mộng ước mơ hồ về một “tay vịn” không phải của cầu thang.
Chẳng biết những bậc thang danh vọng hình thù như thế nào nên không bao giờ mơ thấy chúng. Cho nên cũng chẳng sợ bục chỉ đũng quần.