Kính tặng Mẹ & tặng Chị.
"Vẫn hỏi lòng mình là hương cốm
Chả biết tay ai làm lá sen..."
Có lẽ chẳng ai hơn Nguyên Sa - người trai Hà Nội bằng một câu thơ đã gói trọn thiên tình Thu xứ Bắc ngời lên cả nỗi đau.
Và Chị hai mươi mùa thương sen nhớ cốm giữa Paris. Chút riêng Tôi biết để nợ lòng. Một lời hứa kể cùng Chị về hương cốm Mẹ.
Mùa cảm giác dàn mỏng như phong thư sắp viết để ngậm ngùi hương cốm Vòng thảng thốt giữa tờ lá sen hồ Tây cuối vụ niêm buộc bằng cọng rơm màu hoa thiên lý lững đững miền kí ức dọc ngang phố cũ.
Không viễn xứ, vậy mà mỗi nghe nhắc hương cốm lá sen là Tôi ẩn ức nhớ hương cốm lá sen dù trên tay đang nâng lá sen hương cốm. Ở đâu đất Việt người Việt trồng lúa thì ở đó còn có cốm.
Mỗi miền cốm mỗi vị hương.
Quyến hương nhu hòa: gió mưa, nắng dãi, phù sa, sữa non, rơm tươi, thóc nếp, củi lửa, lá sen bện thắm thành mặc hương mùa cốm.
Không thiếu địa chỉ cốm sang chẳng kém cốm Vòng, nhưng đành thơm im trong bóng tối bởi mắt xanh của tao nhân chưa trọng đến...
Thưởng thức cốm là tận hưởng một đặc trưng văn hóa lúa nước thuần Việt.
Vỉa hè ba hàng cây nơi cửa Bắc mùa thu mấy mươi năm trước - Tôi, chàng binh nhì vu vơ chủ nhật nhìn mây trắng qua lá thưa đợi một hương cốm diễu qua tiếng chuông nhà thờ.
Hương cốm Vòng cho Tôi thêm nhớ Mẹ. Đã đành. Và gương mặt-người-chị-bán cốm áo nâu, quần lĩnh, đòn gánh cong một đầu cài mớ rơm tươi, quang mây nâng hai mủng tre thong dong khiến Tôi thêm thắt lòng.
Chị Cả giống người bán cốm hay người bán cốm giống chị.
Với Tôi còn riêng mãi thứ cốm chỉ có thể thưởng thức bằng tấm lòng tháo cởi mọi ràng buộc. Thưa Chị. Vâng đó là thức cốm ngọc thạch của nếp cái hoa vàng. Đẳng cốm mẹ Tôi dày công dụng sửa.
Mẹ sửa cốm không bán xuôi Hà Nội, mà để hầu Ngoại- cụ giáo nửa tây nửa ta không trò học. Mỗi mùa mới, nhiều lắm Mẹ cũng chỉ sửa dăm cân cốm là đủ chia hương hoa cho hai bên nội ngoại.
Rượu cốm nếp hoa vàng nhắp với cốm nếp hoa vàng.
Ấy lệ thưởng trăng thu mà Ngoại là trưởng tràng cầm trịch với các bạn đồng khoa. Bà ngoại mất sớm, Mẹ thay bà tất tả chăm cha, dù đã phận dâu con nhà khác.
Mùa thu thượt thổi bông ké hoa đào ngã rạp ven cánh đồng cuộn lên cơn sóng nếp cái hoa vàng vừa làm sữa. Trái hồng chín căng rực chấm than mọng lửa treo lửng nhánh cành nâu thẫm.
Chuông nhà thờ tan loang hơi sương.
Mãi trước hiên khóm ngâu bừng hương bên chậu cúc thắm nắng, Mẹ của tuổi bốn mươi mãi áo phin nõn nâu tây đứng quay mái tóc đẫm bồ kết hương nhu, thoáng lặng tay đưa, lắng lên trời xanh rối ren cánh chuồn.
- Thày em à, tới thì ông ngoại họp bạn rồi. Mai kia lúc nào rảnh thày lên gác hạ xuống giúp em mấy thứ để sửa cốm...
Chí chát gõ quân cờ sừng đối đáp Thày đăm chiêu khoanh chân trên sập ừ hừm. Ngại nhiêu khê. Hẳn thế. Dăm ngày rậm rịch với cốm sẽ cắt ngẫng cuộc cờ. Không hứng, nhưng Thày vẫn thuận chiều Mẹ.
Thì ra không ngẫu nhiên Mẹ gọi là sửa cốm. Sửa là sửa soạn, chuẩn bị hậu cần...quả không sai. Chuỗi việc không tên và có tên, theo trình tự Mẹ sắp. Trong sự này phụ giúp của Thày với Mẹ thì cũng như gia vị thứ mười ba.
Mấy món Mẹ nhắc ấy không phải nong to, thúng lớn thô lậu mà là nia, mủng đan nguyên nan cật tre già; dần, sàng đan cật giang mọc trong rừng thường xanh, tất tật đều hong sấy khói bếp, chuốt mịn rờn tay rồi mới tẩm tinh dầu gấc, thoa bóng, chuyên để dùng sửa cốm. Chúng tinh xảo, kênh kiệu hơn hẳn lũ gia cụ làm gạo thường.
Chày giã cốm sinh từ thân cây thị cổ lão. Loại gỗ thịt lý tính dai mịn vốn dành khắc ván in, dấu, triện, không nứt, cong vênh khi chênh nhiệt, tỷ trọng trung bình, hóa tính ôn hòa. Chày giã cốm chỉ cần thúc trầy lớp vỏ trấu chưa thục, nhưng cũng phải đủ đằm để nén hạt gạo non chuyển định dạng...
Và bao giờ cũng là Tôi chạy đi vời ông bếp Bỗng giúp Mẹ vần chiếc cối đá xanh khum miệng. Cối đá càng to nặng, thì cốm giã càng dôi, càng dẻo. Miệng cối khum, giúp hạt cốm luân chuyển trên dưới đồng đều mà không phải dùng tay vén.
Từng sang Pháp làm lính thợ (O.N.S), cả xóm chỉ ông đủ sức dịch chuyển chiếc cối đại từ gian trái ra sân. Cốm không ăn, tiền không nhận, bếp Bỗng chỉ cần một cốc Liên- Xô rượu....nếp cái hoa vàng.
Mẹ thau rửa cối bằng nước mẻ ngấu, tráng nước giếng đá ong rồi ngửa miệng cối phơi nắng suốt chiều. Sẩm tối lại một lần phiền bếp Bỗng. Chiếc mủng hình trái quýt dẹt khư khư úp chụp miệng cối, lù lù lệch cả gian nhà ngang.
Sửa xong một việc là một lần gương mặt Mẹ thắm ngời khó tả. Đăm chiêu và cười nụ lướt đến thoáng qua. Vai áo rịn mồ hôi. Bước chân mau mà khoan thai. Nhìn gần mà ánh mắt xa.
Chiếc chảo gang treo móc tre góc bếp Thày hạ xuống, mang ra ngoài sân giếng. Thày chưa kịp trở vào với ông bạn cờ, thì Mẹ đã dịu dàng. Cái dịu dàng bó cứng không cho Thày cơ hội bây việc.
- Vót giúp em cái đũa cả đảo cốm với, Thày em ạ. Không có đũa cả thì chẳng thể làm gì.
Nửa ống tre đực bánh tẻ sau khi được "nướng " lửa rơm cháy sém, Thày sẽ kỳ khu bào nạo thành chiếc đũa cả đảo cốm. Tôi ngại ngần gọi đó là đũa, đũa gì mà bèn bẹt, tay cầm tròn tròn chẳng khác chiếc bơi chèo thuyền thúng.
Chiếc đũa cũ vẫn dùng tốt, tại sao Mẹ lại vòi Thày làm chiếc mới nhỉ.
Chị Cả được Mẹ chỉ dẫn, giám sát dùng nùi ruột mướp già và tro trấu từ tốn tẩy rửa cặn bám chiếc chảo. Áo hoa đậu biếc tím, tóc kẹp lửng, nụ cười khép, mắt nhìn xa lắng đắng, tên thánh chị là Maria.
Sáng sủa, tinh mịn chảo rang cốm sẽ thay ngôi vị chảo nấu cám đen đúa ngự trên bầu bếp lò đất sét. Phiên chợ sáng mai Mẹ mua dăm lạng mỡ tạp để" tôi "chảo. Bề mặt chảo no mỡ không sinh cháy khét.
Ấy là món hồi môn muộn khi bà ngoại mất. Chiếc chảo bà dành riêng rang cốm và rang đỗ ngả tương. Bà khuất, ông ở vậy, các cậu nhỏ lộc ngộc chẳng ai dùng gì đến chảo.
Để có mẻ cốm ngon việc điều nhiệt phải chủ động. Bí quyết nằm ở những thanh củi. Phải kén loại củi gỗ cây dâu đất trên núi. Chắc nặng như sến, lim, nhưng dễ phân mảnh. Hoặc củi trầm thủy lâu ngày dưới sông suối. Lửa cháy âm, giữ nhiệt, không bốc ngọn, bay tàn. Ở những thời khắc yêu cầu gia cường sức nóng, chỉ cần khơi bầu lò, quạt gió là lửa hực lên....
Buổi sửa cốm tờ sen không còn mỡ màng như lúc hạ đương nồng, lấm chấm xanh mặt đầm của chồi sen muộn cũng dư cả làng làm phong bao cho cốm. Không phải dồn tinh khí làm hoa kết hạt, nên lá sen sót chứa trọn hương thơm trong sắc tố diệp lục, xơ gân dai bền, lỡ tay xoáy nút buộc cọng rơm cũng khó rách.
Giao hòa trực tiếp với cốm còn có thứ lá tươi đặc sắc là khoai thơm lá ráy, tưởng độc, nhưng có thể chữa chứng phù nề, tê nhức chân tay. Lá hình khiên, phiến hình trứng thuôn dài che chở chiếc hoa dạng mo có màu vàng nhạt. Khoai thơm lá ráy mọc la liệt dưới chân vườn đồi nhà ông lang Lãng.
Tờ khoai thơm lá ráy mượt mọng li ti phân tử nước tiệp với màu hạt cốm.
Đã nếp, thì nếp nào cũng làm nên cốm. Chính đáng độc tôn vẫn nếp cái hoa vàng. Mấy chục phiên bản, nếp cái hoa vàng mọc từ đồng đất làng Vòng hay mạn Hưng Yên hoặc trung du Phú Thọ đều có thể đồ xôi, ủ rượu, ngả tương, làm bánh và sửa cốm.
Gieo cấy vụ mùa, giữa cữ tháng Tư đến tháng Chín lịch Trăng, nếp cái hoa vàng thành tên là do khi lúa trổ đòng, phơi màu phấn vàng ngà hắt sáng loang cánh đồng...
Tuổi thơ ngậm ngùi vị đòng đòng nếp cái hoa vàng. Mẹ chiều để Tôi bứt một hai chiếc nụ bông thuôn dài - Nếm để biết vị trời đất tỏa hương hoa vào ngọc thực. Chứ tội phá lúa đòng đòng là Trời phạt đấy con ơi...
Lả bông hạt non ngần trắng, thơm ngẩn mới thoát khỏi bao rơm phô bày giữa lúng túng bàn tay đã xua yên đi cơn nhức nắng, dịu liền ngay cơn khát. Không cần răng, mà chỉ dùng môi bập, nõn đòng mịn mềm mê mê thơm tràn nơi cuống họng, hít vào thở ra thấy mát lạnh, sảng khoái mà tê buồn.
Mẹ bảo cây cỏ như người. Giống nếp cái hoa vàng tỏa hương từ nhú mầm mộng mạ thơm đến tận xác rơm khô vun quanh thân cọc tre đợi làm thức cho trâu bò ngày đông giá.
Hồi hộp gió thu chuyển dịch xước vào cảm giác nhói hanh hao nhớ tình xa trong da thịt thì cũng vừa buổi nắng phơi mật trên cánh đồng sinh nở thảo thơm.
Nếp cái hoa vàng trổ cờ phơi phấn giữa tiếng reo chim sẻ đất. Mươi mười hôm ngậm sương lam, hạt lúa non chứa chất sữa lễnh loãng chưa đủ sức níu cổ bông đã kịp vắt kiệt tinh huyết dưỡng chất trong thân rễ thúc đông kết mau tới. Lớp vỏ trấu xanh đẫm phớt sắc tố vàng mơ qua lớp lông tơ sẽ óng mịn nay mai để tới buổi lộng lẫy dậy thì...
Đầu bông nếp cúi xuống nửa đường cong e lệ như con mắt thanh nữ rũ mi, thì đi thăm đồng hãy nhón tay ngắt đôi hạt chắt, cắn nhẹ, thấy vị ngọt dịu của đường chìm xuống và hương hoa lúa vọng lên trong chất bột mát mượt phai ra, ấy là lúc không thể dừng đợi thêm một ngày sửa cốm.
Nón Chuông lóa nắng, giỏ hái chè đằng trước, trong tay chiếc dao bổ cau, quần buông kín gót Mẹ thong dong rẽ bước vào giữa sóng lúa nơi chân ruộng được rút nước dăm hôm trước cho hạt ngậm hương.
Khép một vòng xoáy ốc từ đông sang tây thửa ruộng, chớp mắt Mẹ đã có thể hạ tay ngắt bông nếp nõn ưng ý. Mỗi khóm cũng chỉ đôi bông đạt chuẩn. Mồ hôi thấm lưng áo thì giỏ mây cũng xiết hằn vai Mẹ.
Giỏ bông nếp mang về liền đổ ra nia. Công việc đã tính bằng phút. Lúa tươi bị ôi thì cốm cũng ôi. Thày gặp nước chiếu bí cũng phải dừng. Mỗi người một chiếc lược thưa gỗ thị, cả nhà ngồi quây quanh nia bông nếp. Có thể dùng lược chải hoặc kéo bông qua hàng răng lược, miễn sao hạt nếp có thể rời ra.
Không mảy lá, có chăng là vụn cuống và dăm hạt đọn lép cuối bông, có thể đưa ngay lên chảo gang đang chịu lửa nóng già, nhưng Mẹ cẩn thận đãi từng đấu thóc trong thau đồng nước giếng, cho kỳ hết râu ria.
Rảy nước ráo, chờ hạt thóc se mặt, nhúm muối tinh rắc đều, xóc nhẹ cho phong vị đại dương bao thấm vỏ trấu.
Với chiếc-đũa-cả-bơi-chèo Mẹ nhẫn nại đảo thóc trong hơi nước mờ mịt bốc rờn, chốc lại ngoảnh sang nhắc chị Cả chú ý củi lửa. Hơi nước nhạt màu dần, nhịp đũa cả xào xạc đáy gang, mùi thơm của hạt thóc cốm dần nhen. Ngang vai Mẹ tấm khăn bông tổ ong thấm không kịp mồ hôi tràn tràn khuôn mặt. Xèo xèo nhỏ giọt mồ hôi rơi xuống thành chảo gang. Mùi thóc cốm lâng lâng chín hình như đang nhuốm vị mặn mòi...
Thời gian đủ nấu cạn nồi cơm, Mẹ xúc một thìa hạt sai Tôi mang lên nhà trên để tham chiếu ý Thày. Pháo mã nguyên vị, tượng chưa gểnh tiện thể Thày bày mấy hạt lên bàn cờ, dùng luôn quân cờ sừng vừa bị "chém "miết nhẹ. Có hạt thì bong sạch vỏ trấu, hạt quằn mình.
- Ba "róc" hai "quằn" rồi...
Mẹ nhấm cả hạt "quằn" hạt "róc". Lắng nghe điều gì đó tan lan trong vị giác. Mẹ gật. Rần, sàng, nia nhỏ mủng nhỡ đã bày bên. Chị Cả ríu ran xoa nùi bông dầu gấc vào đầu chày và lòng cối. Thóc rời chảo sang mẹt nhưng còn chờ hạ bớt hơi lửa. Dập chày sớm cốm bết dính vón cục, mà nguội quá thì vỏ trấu kém róc.
Thóc rang lao xao hồi hộp rơi lòng cối đá xanh. Bàn tay Mẹ hạ xuống khởi nhịp. Thụp...ụp. Ngực Tôi nảy lên cùng tiếng chày giã đầu tiên của mùa cốm mới.
Mẹ ngước lên nhắc chị.
- Không cần quá dồn sức. Đều tay. Mỏ chày nhằm giữa lòng cối buông là được...
Mồ hôi mướt tóc mai chị. Nhịp chày nhẫn nại, thư thả khuynh loát cả không gian. Mẹ đưa tay ra dấu. Nhịp chày sững lại. Chị Cả nhẩn nha chờ những ngón tay Mẹ xanh mờ bụi cám lùa những hạt lúa vừa mới vỡ vỏ, trở mình. Phân tử cốm bốc lên thấm sâu khứu giác khiến nước miếng Tôi ứa trào tê nhức...
Qua bảy lần dừng chày đảo cốm thì một lần vời cốm ra sàng sảy. Và cũng từng ấy lần sàng sảy thì được chừng nửa cân cốm. Mẹt cốm trên tay Mẹ tung lên trước gió một quầng xanh ngọc hắt bay vảy trấu ngoan cố li ti vàng. Có cả vảy trấu li ti nơi vầng trán li ti vệt nhăn mờ...
Bóng đổ tròn, chuông nhà thờ cũng đổ.
Mẹ dừng tay sàng sảy. Chếch choáng không gian hương cốm. Tôi phụng phịu chìa tay xin Mẹ trước cái nhíu mày chị Cả. Mẹ lặng yên, để Tôi nhón một lẻ. Nhưng vì cái nhíu mày, Tôi dỗi hờn. Và khi xong việc, đền, chị Cả lén dúi cho Tôi lưng vốc cốm vón.
Những hạt cốm thần thoại dẻo thơm cuống quýt lập bập giữa hàm răng ngon ngon mãi như vết bỏng kí ức nơi vòm họng...
Nhẩn nha nhai. Chầm chậm ép hạt cốm giữa bề mặt hai hàm răng thì mới cảm nhận hết tinh khí của Trời Đất. Và hít một hơi thở sâu căng lồng ngực để hương cốm thấm vào da thịt trước khi vị giác xác tín những ngọt mát ngậy bùi...
Qua hạt cốm thấy mỗi thân phận hạt thóc trên từng bông lúa. Chiếc cốm mong manh hình cánh lá phượng kiếp trước là hạt non vừa chớm đông sữa, lưu lạc trong vụn cám, chỉ lộ diện khi sàng sảy mẻ cuối.
Ríu đôi, cõng ba, ôm tư cốm vón có màu xanh thậm là hậu duệ của những hạt đã đông sữa, chưa kịp định hương, chưa đọng tinh bột, nặng mình nên bao giờ cũng ở phía trong nia.
Và nữa là hạt nếp tuổi ô mai sẽ cho hạt cốm đầu nia, nhu mỳ xanh màu mạ già mộc mạc có sắc hanh vàng chiếm số đông.
Người ta thường nói cốm lá, cốm vón là đệ nhất của cốm. Nhưng ông ngoại và mấy người bạn thì cười khẩy, bình: hai chủng cốm ấy ngon nhưng chưa mãn. Thứ bẹp dí, thứ vón cục- chẳng có loại nào giữ được phom dáng hạt gạo.
Cốm ngon đẹp thì chỉ là cốm mộc. Hạt cốm đã đạt đến kích thước hình hài phẩm chất của hạt gạo trưởng thành. Nó chứa sắc vị đủ đầy của cốm lá và cốm vón nhưng đậm đà, bền hậu hơn.
Bày trong đĩa sứ, khay sơn mài, hộp gỗ kim giao, hoặc lấp lánh trong xanh màu sen, ráy, thì ở đâu cốm mộc vẫn đàng hoàng vị thế đàn anh.
Muốn cốm mộc thêm lưu hương giữ sắc, lá mạ xanh mới nhú nếp cái hoa vàng, Mẹ nghiền mịn vắt lấy tinh chất diệp lục thấm đều từng hạt cốm mộc cho trăm hạt như nhau bóng ngời. Mủng tre, lá sen một lượt, tiếp đến lá ráy, xếp lần lượt cốm mộc đã hồ diệp lục mạ nếp rồi lại một lượt cám cốm vừa sàng sảy nén trong túi vải. Dém kín lá sen, lá ráy ủ cốm để nơi râm mát chừng nhai xong miếng trầu.
Đã tự hương, cốm mộc lại thêm mĩ miều trữ hương của cám tinh, của mầm mạ mới và ánh bóng não nùng như ngọc lưu ly...
Bữa tiệc rượu cốm nhà ông ngoại bày chiếu hoa cạp điều giữa sân gạch, đêm mười tư trọng thu. Đèn lồng. Nến trắng. Áo the khăn đóng, veston giày đen, quần đũi áo lụa, các cụ quây vai ngồi bên.
Cốm nếp hoa vàng nhâm nhi với rượu nếp cốm hoa vàng. Khai vị và kết thúc đều bằng món chè-cốm-sen.
Mâm gỗ sơn son trịnh trọng màu của hồng chín căng hừng hực và lăm tăm tàn hương chuối tiêu trứng cuốc cong mình.
Chẳng bao giờ thiện cốm với thức đó. Sắc màu trái chín làm điểm nhấn đối chứng với cái nhã nhuốm vẻ kênh kiệu mà các cụ lựa hưởng.
Rượu cốm dùng cốm cuối mùa khô cứng ủ men hoặc trực tiếp từ xôi nếp cái hoa vàng tỉ lệ nhất định với cốm. Khi chưng cất căng lớp vải bông dày trên bề mặt "bỗng" để tránh "vẩn bỗng" trào ngược lên "ba ba" gỗ ngưng tụ.
Ấy là thứ rượu ngần như nước mưa đón giữa trời, nhấp chỉ thấy lạnh tê, nuốt lưng chừng tới dạ mới bừng náo lên hương cốm từ tâm não...
Nước dừa, đường mía lau với tinh bột sắn dây pha loãng đun chậm lửa trong nồi đồng thau, rùng rùng thấu như thạch anh rồi thả hạt sen tươi màu ngọc trai hầm đủ độ tơi bở nở chúm chím lửng lơ như nụ hoa ngọc lan. Quấy đều, chuyên ra bát sứ trắng men lam. Gần như nín thở. Mẹ rắc cốm ngọc bích đậu lên mặt thạch anh đầy tràn ánh sáng...
Cốm ủ hai lần lá. Lá sen cho hương, lá ráy cho lâu bền độ tươi dẻo. Phấp phỏng làm sao khi Mẹ cũng hồi hộp, ngón run lần dở từng tờ lá sen, lá ráy cài then miệng mủng tre ngà. Hương cốm thiếp ngủ bỗng tỉnh thức la đà.
Một lần hứng Ngoại đã rằng.
- Hương cốm kích thích một sự thèm day dứt di truyền trong cơ thể cần phải đáp ứng một cách chậm rãi cho đã cơn thèm. Đó là sự khát khao được giao hòa với trời đất, chia sẻ để rồi tan lẫn vào gió lan man...
Chiếc hộp tiện gỗ kim giao tinh xảo kích cỡ hệt trái trứng gà ri trắng ngà, nắp có lẫy cài kiểu đồng hồ quả quýt và khoan một lỗ nhỏ đủ đôi hạt cốm lách ra; cốm đổ lưng hộp. Nắp vặn ngược, đóng kín. Cốm không một cơ hội phai hương cho đến khi tan chậm giữa cơn thèm của con người...
Vào tiệc rượu, mỗi cụ nhận trái trứng gỗ đựng cốm của mình bày trên đĩa. Nâng chén sứ hạt mít, ghé môi nhấp rượu cốm. Chẹp. Chẹp. Mấy bàn tay da mồi thong thả lắc lắc. Lạch xạch, trầm đục âm thanh hạt cốm va nhau. Hạt nối hạt rơi ra lòng tay xếp nếp nếp nhăn những chấm xanh dịu dàng. Trăng nghiêng.
Phậc. Một cái vỗ bàn tay. Khà...hà.
- Năm nay mãn. Mãn hương mãn vị. Người sửa cũng giỏi, đủ quánh dẻo không làm khổ hàm răng khập khễnh. Và không quá mềm để mất hứng thú nhai...Hương cốm mộc làm nền cho hương cốm tửu, nương và nâng nhau cùng thăng suốt cảm giác...
Tỳ môi chén rượu, Ngoại gật gù trước lời khen. Đứng khuất sau lưng ông, Mẹ bỗng lùi hẳn trong bóng tối nơi hiên nhà.
Vòng tay, Ngoại cảm tạ mọi người "bổ cứu" hứa mùa cốm sang năm sẽ chu đáo hơn.
Lời hứa của Ngoại đã hư không.
Phòng trào hợp tác xã hóa bừng bừng. Sửa cốm, nấu rượu bị quy là ăn thóc non, phá hoại sản xuất và lãng phí lương thực.
Hội rượu cốm thưởng trăng của Ngoại rã như diều giấy gặp mưa. Mẹ tìm cách xoay xỏa làm món cốm tẻ. Ngoại đã cười.
- Mọi vật phải đúng cách và hợp thức với trời đất thì mới bền. Sao ẩu tả phá phách được. Và cũng đừng oán hờn cuộc sống. Phận người thì phải trải qua mọi thử thách của tạo hóa con ạ.
Ông bếp Bỗng sang đứng vẩn vơ trước sân. Không sửa cốm nên Mẹ nhờ ông vác chiếc cối đá khum lòng ra sân kho làm bệ đập lúa. Mủng nia sần sàng thửa riêng làm cốm giờ lê la đựng sắn khô cám mốc...
Chiếc chảo gang bất chợt bị viên ngói bò rơi thủng đáy.
Mấy hộp gỗ kim giao lắc cốm hình trứng, bọn trẻ hàng xóm nhét sỏi chơi trò xúc xắc.
Rồi Ngoại mất vào đêm trăng suông miên man mưa.
Chị Cả đi thanh niên xung phong mắc bạo bệnh về nằm bên trái nhà một thời gian cũng nương theo Ngoại.
Giờ Tôi xa quê bỗng gặp Chị-người-xa-xứ-sở song trùng nỗi ám ảnh mùa thu cốm. Tưởng cốm Vòng, Chị nhớ nỗi ham cốm hấp tấp. Tôi có cốm Mẹ sửa lẫn cốm Vòng bên vỉa hè ba hàng cây cửa Bắc, nhưng là để ngồi đó ngóng gặp gương mặt chị Cả xanh xao lướt qua tiếng chuông nhà thờ.
Mẹ ngồi xe lăn, Thày đẩy dạo dọc đường làng không rơm rạ buổi đương mùa. Tóc cước bay phơ, tay gầy Mẹ quơ quơ gió sang ngang từ cánh đồng.
- Thày em ạ, hình như tới cữ sửa cốm..
Nhà thơ thả hương cốm lá sen giữa Paris đã yên phận. Thân xác ông tan lẫn miền đất có thể mọc lên lá sen, nhưng nếp cái hoa vàng để dệt nên hương cốm thì chẳng bao giờ.
Trong chút riêng hình như vẫn còn li ti cái riêng khác như bụi cốm. Thảo thơm chẳng hòng nắm bắt. Niềm yêu gió cũng lọt bay kẽ ngón. Và Tôi tin chỉ cần mang một bụi cốm trong tâm thức, người Việt dù lưu lạc bất kỳ tọa độ nào của thế giới, thì chẳng khác sẽ là ngày trở lại đang chờ.
Nhìn hạt cốm Tôi thấy hạt nếp lúc trên bông.
Đằm vào hương cốm Chị cũng hay cốm đã long đong phận người...
N.T.T.K