Dĩ nhiên nghề cắt tóc đàn ông ở Việt Nam có lịch sử chưa lâu lắm. Nó mới chỉ bắt đầu rầm rộ từ thời cụ Phan Châu Trinh đề xướng phong trào Duy Tân “cắt tóc ngắn để răng trắng” vào khoảng 1905.
Ở Hà Nội có làng nghề nổi tiếng Kim Liên từ thời Pháp thuộc. Những tay kéo lừng danh của làng hầu hết ra phố Cột Cờ (Điện Biên Phủ) mở hàng cắt tóc vỉa hè. Khách của họ phần lớn là công chức cả Tây cả Việt. Thợ cắt tóc ít nhất cũng phải có chút vốn liếng tiếng Tây bồi để giao lưu với khách. Cái truyền thống hay chuyện của thợ cắt tóc vỉa hè ngày ấy vẫn còn được lưu truyền ở Hà Nội cho đến tận bây giờ. Muốn biết nhiều chuyện Hà Nội nhất không gì hơn là tán gẫu với vài bác phó cạo vỉa hè. Đó là tờ “báo mạng” khá tin cậy từ trước khi có internet. Những người thợ xuất sắc ngày trước ở làng Kim Liên đã từng mở được công ti cắt tóc lớn trên phố. Cửa hàng lớn nhất là của ông Phạm Ngọc Phúc ở Hàng Bông đoạn cắt với Quán Sứ. Ngôi nhà gạch hai mặt phố hai tầng tráng lệ có hàng chữ Phạm Ngọc Phúc đắp nổi bằng xi măng trên nóc vẫn là hiệu cắt tóc nổi tiếng nhiều năm sau hòa bình lập lại.
Đầu những năm 60 tất cả các cửa hiệu cắt tóc đều vào Hợp tác xã. Tay kéo vàng hay thợ mới học nghề đều gọi là xã viên. Cửa hàng cắt tóc bấy giờ là những địa chỉ khang trang sạch đẹp qui củ so với nhiều dịch vụ khác. Thợ cắt tóc mặc áo choàng trắng. Khăn quàng cho khách trắng tinh. Những chiếc ghế quay thời Pháp còn lại được giữ gìn lau chùi sáng bóng. Bình xịt nước hoa bằng thủy tinh dày có quả bóng bóp. Máy sấy tóc hình con ốc sên lớn mạ kền sáng quắc. Dao cạo liếc tay trên những đoạn da bò xát bột ô xit đồng mát lịm. Xà phòng thơm cạo râu đựng trong đĩa cao su có chiếc chổi lông ngắn. Tông đơ bóp tay ộp oạp như ếch gặm bên thái dương. Trên tường treo khá nhiều ảnh đen trắng của các nam minh tinh màn bạc cổ điển. Alain Delon, Clark Gable, Marlon Brando, James Dean… Đàn ông nhiều lứa tuổi có thể chọn cho mình kiểu tóc tương tự. Thanh niên chọn kiểu đầu “đít vịt” có mái chải sóng lượn hất đuôi sau gáy. Mai bằng mai nhọn, gáy vuông gáy tròn tùy thích. Trung niên rẽ đầu ngôi lệch. Cắt “cao” hay “thấp” tùy theo yêu cầu. Nhưng gặp những ông Sáu, ông Kỳ ở hiệu Hương Giang 15 Bà Triệu thì tốt nhất không nên nói năng gì. Những tay kéo cự phách ấy còn có thể tư vấn cho khách hàng những kiểu tóc hơn cả tự mình tưởng tượng.
Trẻ con lứa chúng tôi ngày ấy không thích cắt tóc ở những cửa hiệu lớn. Những ông thợ khó tính thường hay quát. Và cái ghế quay hiện đại khi bắc tấm ván ngồi lên rất tròng trành khó chịu. Cắt tóc xong mỏi hết cả chỗ ngồi. Vả lại kiểu đầu duy nhất tôi được cắt thời niên thiếu chỉ là cạo trọc cũng chẳng cần đến những dụng cụ nhiêu khê của một cửa hiệu lớn. Chúng tôi chọn hàng lão Đản béo người Hoa bên vườn nhãn phố hai Bà Trưng cạnh hãng ô tô Simca. Chỉ có chiếc ghế gỗ tay vịn cũ kĩ và chiếc gương treo trên tường hoen mốc. Lão ấy có một chiếc tay nải đựng truyện tranh Tàu đặt cạnh hòm đồ nghề. Đứa nào cũng tranh phần cắt tóc sau để có thì giờ xem truyện. Lão Đản béo kể chuyện khá hấp dẫn bởi cái giọng lơ lớ mỡ chứ không bởi chuyện hay. Những chuyện bậy bạ đầu tiên trong đời tôi biết được là nghe lão kể. Như chuyện “Lạy cụ đề ạ” chẳng hạn. Nhưng cũng có những chuyện lão kể ngày ấy cho đến tận bây giờ vẫn chả hiểu gì. Gọt nhẵn một bên thái dương tôi, lão rề rà “Ngày xửa ngày xưa có một coong chim pủng hoàng. Ló pay từ pên Tàu sang pên A Lam…”. Húi sang đến thái dương bên kia lão tiếp “…Dồi ló lại pay về Tàu…”. Cạo mặt xong tôi chưa vội xuống khỏi ghế, ngước mắt nhìn. Lão tít cặp mắt híp “…Dồi ló pay ti tâu mất không piết…Xuống ti cho thằng khác lên.”
Lớn lên vào bộ đội, một mình tôi quản lý đầu tóc toàn tiểu đoàn. Cả tiểu đoàn chỉ có tiểu đoàn trưởng và tôi có thể “quát nạt” lính tráng. Tôi còn hơn ở chỗ đôi khi quát cả tiểu đoàn trưởng. Bắt ông ấy “…cúi thấp xuống!”. Nhưng riêng cái đầu của mình thì bao giờ cũng hết sức thảm hại. Có thể là xấu nhất toàn quân bởi tay kéo của thằng bạn đồng ngũ khua khoắng dưới sự chỉ dẫn của tôi không bao giờ đúng ý. Thôi thì méo tròn, lồi lõm và lợp ngói cho đến tận ngày ra quân.
Thời những năm 90 Hà Nội bung ra rất nhiều hàng cắt tóc. Con phố Quang Trung bên sườn nhà thờ Saint-Mary tập trung mấy chục tay kéo nhưng cũng chỉ có vài ba người thợ vững nghề. Số còn lại do không có việc gì làm mới nghĩ ra cách “đè đầu thiên hạ”. Khách quen quanh đấy nhận ra ngay tay nghề của ai đáng tin cậy. Khách vãng lai thường là ôm đầu “ngố” một đi không trở lại. Cũng chỉ được vài năm là giải tán cái chợ cắt tóc ấy.
Hà Nội bây giờ rất nhiều hàng cắt tóc máy lạnh. Dân số tha hồ tăng mà tóc cũng tha hồ mọc. Thế nhưng phần lớn những hàng cắt tóc thời trang vẫn phải trông vào dịch vụ đi kèm. Người ta vào hiệu cắt tóc để gội đầu, nhổ râu bằng răng và massage mặt nhiều hơn. Đám thanh niên vào để nhuộm tóc vuốt keo và xén tỉa những mái đầu dị kì không có liên quan nhiều đến nghề cắt tóc. Người bình thường đứng tuổi không vào những chỗ ấy. Chẳng những tay nghề của thợ rất ẩm ương mà giá cả cũng thật là buốt đến tận chân tóc. Vào hiệu cắt tóc máy lạnh một lần duy nhất xin cắt trọc, tôi bị cô thợ trẻ chân dài đuổi ra không tiếp. Cô ấy nguýt dài đinh ninh lão già bầy hầy tán tỉnh những chuyện linh tinh bên ngoài khả năng chuyên môn.
Sau nhiều năm tóc dài, tóc ngắn, tôi bây giờ cũng đã quay về với kiểu tóc thời niên thiếu. Chống già bằng cách cắt trọc thì mọi tóc đều ít chứ không riêng gì tóc bạc. Khoái nhất là vẫn được nghe chuyện tào lao của mấy bác phó cạo vỉa hè. Các bác ấy bây giờ còn nắm rõ cả tình hình ca sĩ nào đang lên đang xuống. Và như thế thì bao nhiêu?
Ảnh: Tư liệu