Đọc tùy bút Nguyễn Tham Thiện Kế (NTTK) như đọc thơ văn xuôi. Chữ đắt. Sang ngầm. Phong lưu mà đằm. Những đề tài NTTK gửi bạn đọc chảy từ tâm mình, từ nơi thẳm sâu hồn quê làm nên tình yêu riêng khác. Con chữ như được vắt ra, lọc cẩn thận bằng lụa bạch Vân Sa Vạn Phúc.
Tôi đọc hai thức Thu: Vẫn hỏi lòng mình hương cốm và Ngày nhãn chín sen tàn. Còn nước mắt rau khúc, xôi lúa xứ Đoài, tôi để dành. Mùa rau khúc, nhưng cố nén, ghìm xuống sợ ảo diệu bay mất.
Chẳng so với các đấng bậc làm gì. Nó hỏng khi nhâm nhi văn NTTK. Đọc mà nghe lạo xạo âm cốm rơi ra từ hộp gỗ Kim Giao. Đọc mà thấy hăng tươi rượu cốm nếp cái hoa vàng nơi đầu lưỡi. Tâm bỗng ấm. Rồi nao nao cái diệu vợi đẳng cao, đấng bậc mà văn NTTK len lách bóc tách phân lớp, xếp từng tờ mỏng tang trên nia văn đan cật giang chuốt dầu gấc. Gió quí xuân như mơ hồ lật dở. Văn trôi. Trôi êm trên âm trầm đục của dòng văn hiến Nam Việt. Văn NTTK như nhận sức từ đầu nguồn, từ những đại khê thủy tới ngã ba sông, hòa cả hồng sông Cái, đục sông Thương, chàm của dòng Lô thành một hợp màu sắc pha huyền ảo. Nhịp chữ nhả nhặt khoan đi trên lăn tăn ánh chiều vàng trầu.
Văn NTTK kỹ. Đọc mãn. Mãn nhãn, mãn tâm. Đọc xong tiếc. Chưa muốn vòng ngược. Phải chờ. Chờ nó tan ra, lẫn vào tĩnh mạch, chảy ngược về, khi ấy mới xuống mắt lại từ đầu. Lần đọc sau đã biết trước, được báo trước, tứ ẩn mình lớp dưới chữ bật chồi. Chồi hàm tiếu xanh dịu. Thế là cả ngũ giác, lục phủ, mãn. Mãn như bị bỏ bùa.
Đọc văn NTTK thấy cái tinh của người quan sát. Rồi lại hình dung: người viết lọ mọ tra cứu, rồi cẩn trọng hạ chữ… chữ thanh, tinh khôi, chữ hút hồn người đọc ở các đẳng, ở các miền. Miền trong cõi bận bịu kiếm sống, ồn ào ô nhiễm. Miền ngoài cõi xa vắng nhớ nhung đang hoài đang dõi đăm đắm xa vời.
Nếu là người thụ hưởng thiện văn, thì các thức NTTK bày ra như đạo - Đạo thiện. Từ cách thức sửa thật công phu, tinh kỹ đến cách thức tạo ra sản vật cho đạo Thiện, và sự tận hưởng bữa thiện tao nhã… hình như nó khắc sâu vào NTTK qua lớp quân trang binh nhì ngày còn ngơ ngẩn kinh kỳ Kẻ Chợ. Ủ ngần ấy năm, nay chín, nó ngát hương. Hương cau. Hương sen. Hương cốm… Ngày đẹp trời hương ấy phai qua làn ký ức, dìu dịu rồi ngát bừng hương thiện.
Người bận việc, đói thời gian, quen dùng các thức nhanh thường ngày cho việc này là nhiêu khê. Người biết thưởng thời gian đọc văn NTTK là thấy chạnh. Chạnh ngân ngấn nơi khóe mắt, cay cay nơi sống mũi.
Tôi cứ nắc nỏm mãi không thôi: những hộp gỗ Kim Giao hình trứng gà ri, nhốt hương cốm bên trong, những vị nồng rượu cốm nếp cái hoa vàng, sang chay, những bát chè sen ngọc ngà đài các gác nhành hoa cau nhả thơm thôn nữ… nó thấm, nó lách, rồi len lỏi vào cuộc sống nhọc nhằn hay rỗi rãi của các đẳng người. Ngày trở trời nó vật. Vật vã khôn nguôi cái xa xăm thật đẹp dâng chậm trong sự nén ghìm.
V.Đ.H - Tháng 12 năm 2012