Tôi vừa len qua các bài thơ đã được dịch sang ngôn ngữ Kh'mer, K'Ho, Lô Lô, và bản chữ Nôm để đến với phần Việt ngữ trong tập thơ đa ngữ Mảnh mảnh mảnh (Nxb Văn học, 2012) của nhà thơ, nghệ sỹ mỹ thuật đa phương tiện Lê Anh Hoài.
16 bài thơ trong tập thơ Mảnh mảnh mảnh gợi cho tôi liên tưởng đến 16 miếng ghép. Trong mỗi miếng ghép ấy còn chồng lấn nhiều miếng ghép nhỏ với đa dạng hình hài, sắc điệu… Mảnh mảnh mảnh đã bật lên 16 ngọn đèn mờ tỏ ở 16 góc tối khác biệt trong tâm thức, cho bạn đọc đủ hình dung, tưởng tượng theo cách riêng của mỗi người về đời sống đương đại đang tồn tại, vận động, thức dậy cả quá khứ tăm tối, xa xăm... Tập thơ đã tạo một sân chơi kỳ thú và hấp dẫn, cho tôi được tự do hình dung một hiện thực đời sống riêng biệt và phồn tạp mà mình từng tích lũy, trải nghiệm. Đó là cách bày đặt “trò chơi” của Lê Anh Hoài mời gọi mọi người vào tham gia “cuộc chơi” với tinh thần khai phóng và dân chủ. Tôi gặp cảm giác bề bộn, ngổn ngang trong không gian thơ Lê Anh Hoài. Tựa như vừa chợt bước chân vào một công trình đang hối hả thi công, chưa kịp xây tường bao và cả cổng ra vào. Trong đó, tôi được chiêm ngưỡng một số góc đã hoàn thiện bên những khu nhà cao tầng mới kịp “trồng mộc”, nhưng kiến trúc tổng thể của nó đủ cho ta hình dung một quần thể hiện đại, đồ sộ với sức chứa lớn sau này.
Lê Anh Hoài kiến tạo không gian thơ qua thứ lăng kính đặc biệt, làm người đọc khó đoán định về thế giới hình ảnh và tâm trạng trong thơ của anh. Hiện thực đời sống trong thơ Lê Anh Hoài, do vậy, thường hiển lộ như được nhìn từ những kiếp khác, mang hệ quy chiếu khác, như những ánh trăng suông tỏa không tiếng (Không tiếng). Hiện thực ấy mờ ảo như nhìn qua một lớp sương mù, hình ảnh chập chờn, đứt quãng và phi lý trong một cơn mơ, hay mang một sắc diện khác, tựa người quan sát nhật thực qua một chiếc kính lọc đặc biệt… Nhà thơ thường cố ý giấu đi cảm xúc trực diện, tương tự như lối thơ thiền, nhưng hiệu ứng của nó mang lại khác biệt với lối thơ thiền truyền thống: Những gì trong đầu tôi liệu có phải là thật?/ Một sớm sương dày tầm nhìn ba mét/ Một chiều gió chuyển luồn qua lục địa/ Những khuôn mặt người những cười những khóc những ôm ấp những đê mê những lạnh lùng những huỵch toẹt những rãi rớt/ Hay tôi đã chết hồi nào khi tàu điện chạy qua đầu ngõ lúc tôi mặc chiếc áo đỏ mới toanh?/ Những gì tôi ăn uống cầm nắm từ một thế giới khác đến? (Mảnh mảnh mảnh)
“Trò chơi” của Lê Anh Hoài đôi lúc mở ra để mọi người vào chơi “cút bắt” cùng các thi ảnh trong đó, nhưng đến khi biết bạn đọc phần nào nhận ra sự tương đồng với thân phận của mình, anh lại bất ngờ nhảy ra khỏi “ván cờ” nhân thế bày đặt từ đầu: nấp sau trò chơi, nấp sau lòng mình/ nấp sau cười cợt thấy mình đang mất. Đó là đoạn kết bất ngờ trong bài Trò chơi, một trong nhiều cách về đích độc đáo, tiêu biểu của nhà thơ. Lê Anh Hoài còn có nhiều lối kết thúc bài thơ rất đặc biệt. Bài thơ Mùa làm tôi cứ giở đi giở lại trang sau tìm xem còn khổ thơ nào không, thậm chí nghi ngờ cả lỗi in ấn(!)... Nhưng hóa ra bài thơ không hề “dang dở” như tôi tưởng lúc đầu, mà tổng thể hoàn chỉnh tỏa sáng trong vẻ ngoài hụt hẫng, xô lệch…
Trong tập thơ ta bắt gặp nhiều câu thơ tinh tế, đầy ma lực như, Làn nước lạnh u buồn/ ta chết chìm trong làn nước tối/ để lại khát khao trần mình trên bãi/ nướng xác và hồn mình dưới nắng vàng được đặt bên những câu thơ đa nghĩa, như mê sảng, bí hiểm như mật ngôn: tan chảy lung linh giọt mình nguyên chất/ tan chảy thành hơi bay vào cõi mất (Cá). Những câu thơ sắc lạnh, giản dị được đan xen với hình ảnh giễu nhại những ý niệm quen thuộc, có lúc tác giả cố ý tỏ ra “sến”: ôi mắt em trong như mẹ mari (Em trôi trên ngã tư giáng sinh). Ta cũng thấy cả những “miếng ghép” chẳng ăn nhập gì với nhau bởi nhiều trạng thái cảm xúc và tâm lý riêng rẽ, trái ngược, biến hóa, lúc hiển lộ sáng rõ, lúc mờ ảo, u tối…
Giọng điệu trong tập thơ phong phú, lạ lẫm và đa tạp, khiến không ít những độc giả đã quen với phong cách thơ du dương, diễm tình có phản ứng, dị ứng gay gắt. Những câu thơ tối giản, chính xác bất ngờ xuất hiện trong bài thơ như mở ra không gian không có giới hạn, xâm chiếm mọi giác quan, cảm xúc, có lúc chạm tới cả những vùng húy kị...
Những thi ảnh trong Mảnh mảnh mảnh thường chuyển động nhanh, đứt đoạn, đôi lúc thoáng qua như cố tình không muốn cho người khác nhìn thấy đường đi và đích đến của nó, gây hoang mang và cả sự khó chịu cho những ai chỉ quen với quan điểm thẩm mỹ cũ, cách đọc cũ. Mảnh mảnh mảnh phần lớn viết về sự phân rã, tàn lụi, những cảnh tượng tha hóa, suy đồi phơi ra trước mắt bạn đọc như tự cất tiếng gào gọi, kêu cứu… Nhưng trong những câu thơ như đưa người đọc vào đường hầm tối tăm ấy, nhà thơ chợt bật sáng những thi ảnh lạ lùng, dù chỉ gián tiếp, mơ hồ nhưng ẩn chứa niềm khát vọng: nhưng/ cây đầy lá/ hồ đầy nước/ người loang loáng đi (Loang loáng). Bóng loang loáng trong câu thơ trên là chuyển động bất tận và sinh động của con người trong đời sống công nghiệp hiện đại tiện nghi và cả vô vàn bất trắc luôn bất ngờ rình rập, xuất hiện.
… tôi bật đèn hòng xoá đêm/ chợt nghe những gì vỡ khẽ. Đó là câu thơ trong bài thơ Không tiếng cho tôi hình dung một Lê Anh Hoài dậy sớm vào thời khắc hừng đông chuẩn bị xuất hiện, lúc bóng đêm còn ngự trị khắp nơi, nhưng thực chất nó đang trốn chạy, tan rã cùng những giấc mơ mờ nhạt, chập chờn thường xuất hiện trong diễn trình cuối của một đêm dài ngập tràn mộng mị… Một ngọn đèn được bật lên hòng xóa đêm, chắc không ít người cho đấy là ảo tưởng, hay một hành động điên rồ, có chăng nó chỉ đủ soi sáng đoạn đường ngắn ngủi trước mắt để anh ta không bị vấp ngã, nhưng những gì vỡ khẽ đã chợt đến với nhà thơ như có ai đó bí ẩn mách bảo, dẫn dụ anh ta tự tin dấn bước trên con đường mịt mù và bất tận phía trước. Đó là tiếng nứt của mầm hạt, của mặt đất cứng, của tảng băng khổng lồ dưới chân nhà thơ, báo hiệu một ngày mới đến hoàn toàn khác biệt với hôm qua và cả trước nữa. Lê Anh Hoài đã thức dậy và dũng cảm ra đi trong một sớm mai với bao dằn vặt, âu lo… nhưng tràn đầy sinh lực và tự tin như vậy.
M.V.P