Những huyền thoại tình yêu thường kết thúc tang thương. Khi đề tài tình yêu từ văn chương bước vào nghệ thuật thì các chủ đề: say mê, ham muốn, chiếm đoạt, đau đớn và cái chết... càng có sức lay động mãnh liệt trái tim nhạy cảm của con người. Lang thang trong bảo tàng Louvre, dừng bước ngước lên tác phẩm điêu khắc các cặp tình nhân: Orphée và Eurydice, Paolo và Francesca, Didon và Enée...đôi khi, ta lặng đi, có cảm giác đá và đồng cũng biết hoan ca và rỉ máu.
Chuyện tình giữa nàng Didon và chàng Enée từng được thể hiện bi thương trong thiên sử ca "L'Enéide" của nhà thơ La Mã cổ đại Virgile. Nàng Didon, sau cái chết của chồng do chính em trai nàng là người kế vị ngai vàng của vua cha giết hại đã bỏ trốn và lưu lạc tới miền Bắc Phi. Tại đây, nàng thiết lập nên vương quốc Carthage (hiện thuộc Tunisie) và lên ngôi Nữ hoàng.
Rời khỏi thành Troie thất thủ, tàu của chàng Enée, con trai thần Vệ nữ trên đường đi tìm một miền đất mới cùng bộ tộc trôi dạt vào xứ của Nữ hoàng Didon. Enée được nàng đón tiếp trân trọng và giữa hai người nảy nở một mối tình say đắm. Nhưng rồi theo tiếng gọi của thần thánh, Enée buộc phải tiếp tục tới thành Rome để làm tròn sứ mệnh với bộ tộc. Chàng lẳng lặng ra đi không lời giã biệt. Không thể giữ được chân chàng, nỗi hổ thẹn vì tình yêu và lòng kiêu hãnh bị xúc phạm "dâng tràn vũ trụ", nữ hoàng tuyên bố chiến tranh giữa hai thành Carthage và Rome bằng những lời nguyền thù hận. Nàng cho dựng dàn hỏa để ném vào đó khí giới, trang phục và cả chiếc giường tình tự của hai người, rồi tự bước lên rút lưỡi gươm mà người tình trao tặng xuyên qua ngực.
Ai mang say
đắm cho hồn lạnh!
Để bấy lâu
ta tận hưởng dịu êm
Nhưng giờ
đây chút mơ tưởng triền miên
đang từng
phút chìm dần trong cõi thẳm
Sứ mệnh
chàng bị ta làm xao động
Chàng có
nghe thấy ta, vĩnh biệt, Enée ơi!
Đừng sợ
chi, niềm oán giận đầy vơi
Sẽ theo ta
khuất cùng u tối
Chỉ vang lại
những lời ta trăng trối
Vẫn cho
chàng mãi mãi, hỡi ôi!(*)
Nghệ thuật bố cục dàn thiêu trên chất liệu đá hoa là thành công chính của tác phẩm. Bàn tay tài tình của tác giả thể hiện ở khả năng làm nổi bật chi tiết của các phụ kiện chồng chất tự nhiên. Bộ áo giáp sắt, chiếc mũ của người hùng xứ Troie khiến ta tưởng tượng như một chiếc đầu cá khủng khiếp, đang ngoạc mồm hướng về người xem tạo nên sự hãi hùng. Tương phản với cảnh đó là nàng Didon đang quỳ trên một chiếc gối êm ái trong tư thế vô cùng duyên dáng, tấm áo choàng mỏng mềm mại buông lơi hé mở để lộ khuôn ngực tuyệt đẹp, mắt hướng lên trời. Nét tinh tế trên thao tác sử dụng đường vân hoa tự nhiên của đá nơi ngấn cổ nàng Didon giống như đường gân máu mang cho chất liệu đá một ngôn ngữ biểu cảm sống động. Nàng chọn chết trên dàn thiêu như muốn dùng khói mịt mù báo hiệu cho con tàu của chàng đang nhổ neo ra biển. Tủi hận dồn trút lên một nhát dao, tay thẳng, cử chỉ quyết liệt, đầu ngẩng cao, đôi mắt của nàng còn khao khát muốn nói bao điều với với người yêu, cũng như muốn nói với vương quốc của nàng: Ta đã trao tất cả cho Người, giờ đây ta muốn chấm dứt vĩnh viễn nỗi đau đớn tận cùng này, nó là số phận của ta! Không còn hình ảnh của một Nữ hoàng mà là hình ảnh của một người đàn bà tự sát vì tình.
Một vài giọt máu rỉ ra từ vết kiếm trên tượng. Ta có cảm tưởng như máu ứa ra từ chính trái tim mình.
N.C
Tượng đá hoa của Claude-Augustin Cayot (1677-1722)
Ảnh: Bảo tàng LOUVRE - Paris
Tư liệu sử dụng:
- (*)Trích L'Enéide của Virgile - Nico dịch
Qui fait les vrais plaisirs d' une âme indifférente!
J' en ai goûté longtemps les tranquilles douceurs...
Mais je sens du trépas
Les dernières langueurs...
Et toi dont j' ai troublé la haute destinée,
Toi qui ne m' entends plus, adieu, mon cher Enée!
Ne crains point ma colère...
Elle expire avec moi,
Et mes derniers soupirs,
Sont encore pour toi, hélas!(*)
- Lưu trữ Bảo tàng Louvre